12 Σεπ 2012

Οι καλές προθέσεις και o δρόμος για την ...κόλαση

Κατά τη διάρκεια του καλοκαιριού διάβασα ένα εξαιρετικό βιβλίο του Βρετανού ιστορικού Μark Mazower με τίτλο «Βαλκάνια» (εκδόσεις Πατάκη) που πραγματεύεται και παρουσιάζει με τρόπο συνοπτικό, εύληπτο και γλαφυρό την ιστορία των Βαλκανίων και των βαλκανικών λαών τους τελευταίους 4-5 αιώνες. Ο Μazower αντικρούει και ανασκευάζει με επιστημονική τεκμηρίωση και πλήθος αναφορών και πηγών πολλές από τις «δυτικές»δοξασίες, προκαταλήψεις και στερεοτυπικές προσεγγίσεις περί «καθυστερημένων», «απολίτιστων»και «εγγενώς βίαιων» Βαλκάνιων και βασίμως ισχυρίζεται ότι, όπως, εν πολλοίς η Ευρώπη έδωσε στα Βαλκάνια τις κατηγορίες με τις οποίες οι λαοί τους αυτοπροσδιορίζονται (και αυτοοικτίρονται), έτσι τους έδωσε και τα ιδεολογικά όπλα-κυρίως με τη μορφή του νεότερου ρομαντικού εθνικισμού- με τα οποία να αυτοκαταστραφούν. Ο Βρετανός ιστορικός επεξηγεί πως η ριζοσπαστικοποίηση της πολιτικής σκέψης φλογερών διανοουμένων και φιλόδοξων πολιτικών, εμπνευσμένων από τα ιδεώδη του διαφωτισμού (τη φιλελεύθερη σύλληψη του έθνους-κράτους με ένα συνδυασμό εξουσίας της εθνικής πλειονότητας με εγγύηση και σεβασμό των ατομικών δικαιωμάτων των μειονοτήτων) οδήγησε στο γεωλογικά κατακερματισμένο (από πλήθος οροσειρών) και πολιτικά εύφλεκτο περιβάλλον της βαλκανικής, εν μέσω και των γεωπολιτικών ανταγωνισμών των μεγάλων ευρωπαϊκών δυνάμεων, εκτός από τον σχηματισμό νεοπαγών εθνών-κρατών, και σε ακραίες βιαιότητες, μαζικές εθνοκαθάρσεις (ελληνισμός του Πόντου και της Μικράς Ασίας, Αρμένιοι κ.α.), βίαιες ανταλλαγές πληθυσμών, και πρωτοφανούς κλίμακας εκπατρισμούς εθνικών ομάδων με ξερίζωμα τους από τις πατρογονικές τους εστίες, σε προσφυγιά, αίμα, πόνο και αμέτρητες προσωπικές, οικογενειακές και εθνικές τραγωδίες. 90 χρόνια μετά τη Μικρασιατική καταστροφή που τερμάτισε την τρισχιλιετή ελληνική παρουσία στα παράλια της Μικράς Ασίας (στο όνομα ενός ρομαντικού ενδεχομένως, αλλά αστόχαστου, όπως αποδείχθηκε, μεγαλοϊδεατισμού) , δεν μπορεί παρά να σκεφθεί κανείς, πως όντως, πολύ συχνά...«ο δρόμος προς την κόλαση είναι στρωμένος με καλές προθέσεις».

   Το παράδειγμα των πομπωδών υπερπατριωτικών διακηρύξεων και των σκληρών (και ενίοτε αφελών) εθνικιστικών γραμμών που οδηγούν συχνότατα σε μείζονες εθνικές ήττες και ανθρωπιστικές καταστροφές, είναι ενδεχομένως το πιο κλασσικό, αλλά όχι το μόνο παράδειγμα που επιβεβαιώνει το ανωτέρω παρατεθέν ρητό. Πρόχειρα θα μπορούσε κανείς να σταχυολογήσει πλείστα όσα: η προσπάθεια υπέρβασης του συγκεντρωτικού και αυταρχικού μοντέλου της παντοδυναμίας της «καθηγητικής έδρας» εξετράπη από τη δεκαετία του ’80-με τον περίφημο «νόμο πλαίσιο»- σε ένα πολτώδες, ασπόνδυλο, «εκδημοκρατισμένο» και εν τέλει ανυπόληπτο ελληνικό πανεπιστήμιο, η ιδέα της προστασίας των ακαδημαϊκών ελευθεριών και της ελευθερίας του λόγου στο πανεπιστημιακό περιβάλλον κατέληξε να εκλαμβάνεται ως ανοχή της ανομίας και κοινών εγκληματικών δραστηριοτήτων και φυσικά οδήγησε στην πλήρη κατάργηση του πανεπιστημιακού ασύλου, η μάλλον άκαιρη και ιδεολογικά εμμονική σύγκρουση των «εκσυγχρονιστών» της προηγούμενης δεκαετίας με την ελλαδική εκκλησία για το «μείζον θέμα» της μη αναγραφής θρησκεύματος στις ταυτότητες έθεσε τις βάσεις για την ριζοσπαστικοποίηση και την πολιτικά συμπαγή έκφραση της ελληνικής ακροδεξιάς, η αδιαπραγμάτευτα και άνευ όρων ιδεοληπτικά «ανθρωπιστική» προσέγγιση του μεταναστευτικού προβλήματος σε ένα περιβάλλον ακραίας οικονομικής κρίσης, ύφεσης και ανεργίας φαίνεται πως υποδαυλίζει και ενισχύει την κοινωνική αποδοχή  των ανοιχτά ρατσιστικών πρακτικών των αγελαίων «ταγμάτων ασφαλείας» των μελανοχιτώνων τραμπούκων, η, χωρίς αξιολόγηση της αποτελεσματικότητας και της σχέσης κόστους-οφέλους των διατιθέμενων κονδυλίων, λειτουργία του κράτους-πρόνοιας και του συστήματος προνοιακών κοινωνικών μεταβιβάσεων συνέβαλε (τροϊκανών απαιτήσεων και PSI συνεπικουρούντων) στην τραγικών επιπτώσεων κατάρρευση του συστήματος που βιώνουμε. Το κορυφαίο δε παράδειγμα, που θα μπορούσε να αναφέρει κανείς, είναι η ιστορική κατάληξη του ευγενούς και ωραίου οράματος μιας κοινωνίας ισότητας και αδελφοσύνης, που στην «Υπαρκτή» εκδοχή του μετουσιώθηκε σε στυγνά δικτατορικά καθεστώτα, πολύ συχνά, αιμοδιψούς και παράφρονος προσωπολατρικής δεσποτείας.

   Στην πραγματικότητα, η πορεία από τις καλές προθέσεις προς την ...κόλαση τις περισσότερες φορές δεν είναι τυχαία. Αν προσέξει, μπορεί να διακρίνει κανείς ορισμένα βασικά κοινά χαρακτηριστικά: δογματικές αγκυλώσεις, τυφλό φανατισμό, κοντόφθαλμο τακτικισμό, τυχοδιωκτικές, πολιτικά και προσωπικά υστερόβουλες ηγεσίες.

   Η σύλληψη της ιδέας της οικονομικής και πολιτικής ενοποίησης της Ευρώπης  ήρθε μετά την καταστροφή του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου. Το όραμα οικοδόμησης μιας κοινής πολιτικής στέγης για τους ευρωπαϊκούς λαούς -πάνω στα συντρίμμια και τα αποκαϊδια του φονικότερου πολέμου στην ανθρώπινη ιστορία- υπήρξε και εξακολουθεί να είναι μια ιστορικών διαστάσεων πρόκληση. Η επιδίωξη ειρηνικής συνύπαρξης, οικονομικής συνεργασίας και πολιτικής αλληλεγγύης των ευρωπαϊκών κοινωνιών στη βάση της αποδοχής των κοινών αξιών της δημοκρατίας, της προστασίας των ατομικών δικαιωμάτων, της ανοχής στη διαφορετικότητα και της ισοτιμίας, πραγματούμενη εν μέρει, συνδέθηκε με δεκαετίες ειρήνης, ανάπτυξης και βελτίωσης του βιοτικού επιπέδου και της ποιότητας ζωής εκατομμυρίων Ευρωπαίων πολιτών. Εντούτοις το εγχείρημα αυτό ήταν και είναι εγγενώς δύσκολο (για κάποιους ουτοπικό και ακατόρθωτο) και η σοβούσα οικονομική κρίση το καθιστά όλο και λιγότερο θελκτικό για τους δοκιμαζόμενους Ευρωπαίους πολίτες. Τα ελλείμματα αντιπροσωπευτικότητας και δημοκρατικής νομιμοποίησης στη λειτουργία των ευρωπαϊκών θεσμών, η βραδυκίνητη και αναποτελεσματική ευρω-γραφειοκρατία των «Βρυξελλών», οι στρατηγικές αδυναμίες της αρχιτεκτονικής του κοινού νομίσματος, ο πολιτικός νανισμός και η έλλειψη ιστορικής προοπτικής (δυστυχώς ενίοτε και ιστορικής μνήμης) της πλειοψηφίας των ευρωπαϊκών πολιτικών ηγεσιών φαίνεται, πως εν μέσω γενικευμένης οικονομικής ανασφάλειας, θολώνουν το ευρωπαϊκό όνειρο, μετατρέποντας το (καλώς ή κακώς) σε εφιάλτη στη συνείδηση όλων και περισσότερων Ευρωπαίων. Η Ελλάδα περιθωριοποιείται λοιδωρούμενη σε ένα ιδιότυπο καθεστώς οικονομικής και πολιτικής καραντίνας, το οικονομικό, πολιτικό και ψυχολογικό χάσμα Βορρά-Νότου διευρύνεται, εθνικιστικοί φανατισμοί και ρατσιστικά στερεότυπα ενισχύονται καθημερινά έναντι του, όπως φαίνεται, όχι και τόσο δεδομένου «ευρωπαϊκού κεκτημένου» και ο κίνδυνος μιας καταστροφικής διάλυσης της ευρωζώνης φαντάζει λιγότερο απίθανος από ποτέ.

   Το κάρο μιας άτσαλης και θεσμικά ανολοκλήρωτης νομισματικής ενοποίησης μπήκε μπροστά από το άλογο της ευρωπαϊκής πολιτικής ενοποίησης με τη συγκρότηση μια δημοκρατικά οργανωμένης ομοσπονδίας. Όσο «οι αγελάδες ήταν παχιές», τα πορτοφόλια μας γεμάτα ευρώ και στους λογαριασμούς μας «έτρεχε» φθηνό δανεικό χρήμα, αυτό δεν πολυαπασχολούσε κανέναν. Η κρίση εξαναγκάζει πλέον σε ρεαλιστικότερες προσεγγίσεις και περιορίζει τις επιλογές. Ή η Ευρώπη θα ομοσπονδιοποιηθεί (με ότι αυτό συνεπάγεται) ή το πουλόβερ θα ξηλωθεί (και δεν θα είναι καθόλου εύκολο να ξηλωθούν μόνο οι ελληνικές ραφές, όπως ενδεχομένως λογαριάζουν κάποιοι κύκλοι στο Βερολίνο).

   Προσωπικά, πίστευα και εξακολουθώ να πιστεύω στην προοπτική της ενωμένης Ευρώπης.
Θα προσέθετα μάλιστα, ότι τώρα, στην εποχή της παγκοσμιοποίησης  και του ανηλεούς ανταγωνισμού με τους παραδοσιακούς και κυρίως με τους ανερχόμενους οικονομικούς γίγαντες, η ουσιαστική ευρωπαϊκή ενοποίηση δεν είναι απλός ιδεολογικός οραματισμός, είναι αδήριτη ανάγκη.
Για να μην μετατραπεί όμως και αυτή η ωραία ιδέα σε εφιαλτική πορεία προς την «κόλαση», θαρρώ πως απαιτούνται σταθερή στρατηγική στόχευση (ανεξάρτητη από τους εκλογικούς κύκλους της Γερμανίας, της Ολλανδίας ή της ...Ελλάδας), διορατικότητα, ρεαλιστική αναπροσαρμογή των τακτικών, ευρύτητα σκέψης και ιστορικής οπτικής και ενός άλλου μεγέθους πολιτικές ηγεσίες.

Ο οιοσδήποτε πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας και οι τυχόν χειρισμοί του δεν αρκούν από μόνοι τους. Όσο Super (...Mario) και αν είναι...


Y.Γ.1. Μια-δυο (όχι και τόσο) άσχετες απορίες:
- H επίμονη και αγενής άρνηση των υψηλόβαθμων Ευρωπαίων αξιωματούχων που επισκέπτονται την Αθήνα (Γιουνκέρ, Βαν Ρομπάι και σία) να συναντηθούν με τον αρχηγό της αξιωματικής αντιπολίτευσης συνάδει με τα ευρωπαϊκά πολιτικά ήθη και τον ευρωπαϊκό πολιτικό πολιτισμό;
Και, ποιον εξυπηρετεί τελικά αυτή η (ακατανόητη;) στάση;
- H μηδέποτε διαψευθείσα απαίτηση της τρόικας για μεσαιωνικού τύπου απορρύθμιση της αγοράς εργασίας («ευελιξία» το λένε) στην Ελλάδα με έως και εξαήμερη, και έως και 13ωρη εργασία, κατάργηση της έννοιας της υπερωρίας, και πλήρη απελευθέρωση των απολύσεων, συνάδει με το ευρωπαϊκό πλαίσιο προστασίας της εργασίας και τον ευρωπαϊκό νομικό πολιτισμό;

Υ.Γ.2. Και επειδή το νήμα το πιάσαμε από τα Βαλκάνια, ένα υπέροχο ...«βαλκανικό», τρόπον τινά, ταγκό από τον Κωστή Μαραβέγια. 

12 σχόλια:

  1. Ας αναφέρουμε κι άλλο ένα παράδειγμα καλών προθέσεων που κατέληξαν σε σουρεαλιστικών διαστάσεων στρέβλωση: η μονιμότητα των δημοσίων υπαλλήλων ως μέσου προστασίας τους από κομματικές διώξεις. Το αποτέλεσμα είναι (σε εποχή που αναζητούνται παντού δυνατότητες περικοπών) να δηλώνει πρόσφατα ο αρμόδιος υπουργός ότι «εξετάζεται (!) η απόλυση επίορκων δημοσίων υπαλλήλων»...Εξετάζεται και μάλλον...απορρίπτεται, για να συνεχίσουμε όλοι εμείς να πληρώνουμε επίορκους και αποδεδειγμένα παράνομους δημόσιους λειτουργούς, οι οποίοι κατέχουν θέσεις που θα μπορούσαν να δοθούν σε τόσους άνεργους με περισσότερα προσόντα και ήθος.

    ΑπάντησηΔιαγραφή
    Απαντήσεις
    1. Θεόδωρε, έχεις δίκιο. Είναι ένα ακόμη τυπικό παράδειγμα αυτό που αναφέρεις.

      Διαγραφή
  2. Η ενωμένη Ευρώπη και το «λάθος». Του Ηλία Mαγκλίνη


    «Ενα χρόνο πριν από το ξέσπασμα της κρίσης, το 2007, ο Ολλανδός συγγραφέας Χέιρτ Μακ (εκπρόσωπος μιας χώρας οι πολίτες της οποίας πρωτοστάτησαν στην απόρριψη του Συντάγματος της Ευρωπαϊκής Ενωσης) έγραφε στο εξαιρετικό βιβλίο «Στην Ευρώπη. Ταξίδια στον 20ό αιώνα»: «Η αδυναμία της Ευρώπης, η ποικιλομορφία, είναι ταυτόχρονα η μεγάλη της δύναμη. Η Ευρώπη ως ειρηνευτική διαδικασία ήταν μια λαμπρή επιτυχία. Η Ευρώπη ως οικονομική ενότητα έχει ακόμη αρκετό δρόμο μπροστά της. Αλλά τελικά το εγχείρημα των Ευρωπαίων πρωτοπόρων θα μείνει στη μέση αν παράλληλα δεν δημιουργηθεί ένας κοινός πολιτισμικός, πολιτικός και, πάνω απ’ όλα, δημοκρατικός χώρος. Αν η ενοποίηση παραμείνει μια ως επί το πλείστον απολιτική διαδικασία, που στρέφεται κυρίως γύρω από την ελεύθερη αγορά, το νόμισμα και άλλα παρόμοια, η Ενωση δεν θα γίνει τίποτα περισσότερο από ένα είδος ελεύθερης ζώνης με μια χρυσή μπορντούρα»

    Και Δύση, και Ανατολή. Tης Τασούλας Kαραϊσκάκη


    «Η Ευρώπη με την έννοια του αδιάσπαστου (δυτικού) συνόλου είναι μια κατασκευασμένη ιδέα, μια σύλληψη μάλλον εγκεφαλική. Ομως τα μέλη της, με τους απροκάλυπτους ή κεκαλυμμένους ιστορικούς και τρέχοντες ανταγωνισμούς, με τις θρυλικές συγκρούσεις και την πατροπαράδοτη εμμονή στον διαχωρισμό και τη διαίρεση, ευχήθηκαν, υποσχέθηκαν, αποφάσισαν να μοιραστούν το πνεύμα ενός κοινού ονόματος και το πεπρωμένο ενός κοινού οράματος. Η αποτυχία της Ελλάδας να διαχειριστεί τα δημοσιονομικά της -και λόγω προδιαγεγραμμένης (επισφαλούς) θέσης στο περιθώριο της Ευρωζώνης- ήρκεσε για να μετατραπεί από μήτρα του πολιτισμού τής κατά τα άλλα αυτόφωτης και ρωμαιογενούς Δύσης, σε μακρινή Ανατολή...

    Οπως έλεγε και ο Εγγονόπουλος «ποτές δεν κατάφερα να καταλάβω αυτά τα όντα που δεν βλέπουνε το τερατώδες κοινό γνώρισμα του ανθρώπου -το εφήμερο της παράλογης ζωής του- κι ανακαλύπτουνε διαφορές». Με κυρίαρχη εκείνη των σημείων των πλατιών οριζόντων.»

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  3. Πολύ καλό το κείμενο της Τ. Καραϊσκάκη. Στην φράση του Εγγονόπουλου μπορεί, βέβαια, κανείς να αντιτάξει την πεζή παρατήρηση ότι «το τερατώδες κοινό γνώρισμα του ανθρώπου -το εφήμερο της παράλογης ζωής του-» δεν είναι γνώρισμα μόνον του γένους Homo, αλλά όλων των έμβιων όντων του πλανήτη. Και, σίγουρα, κανείς δεν θα αρνιόταν ότι υπάρχουν μεταξύ τους πολλές και σημαντικές διαφορές. Από την άλλη μεριά, δεν είναι κάθε απόπειρα χάραξης διαχωριστικών γραμμών απαραίτητα ορθή, και σωστά η αρθρογράφος επισημαίνει την ρηχότητα της σκέψης του Ζισκάρ ντ΄ Εστέν με την εμμονή στις μάλλον ρομαντικού χαρακτήρα ετικέτες «Ανατολή» και «Δύση».

    ΑπάντησηΔιαγραφή

  4. Financial Times: Η δημοκρατία κινδυνεύει στη νότια Ευρώπη. Του Μark Mazower. 06/10/2012



    "H οικονομία κυριαρχεί στη συζήτηση για την κρίση στην Ευρωζώνη, όμως αυτό που θα έπρεπε να προκαλεί φόβους είναι η πολιτική.

    Τελικά το όλο έργο της μεταπολεμικής Ευρώπης αφορούσε τη χρήση της οικονομικής ενοποίησης και των ευεργετημάτων της για να αποκοπεί η ήπειρος από το αιματηρό της παρελθόν. Όμως, τώρα στη νότια Ευρώπη η βία επιστρέφει ως άμεση επίπτωση των προγραμμάτων λιτότητας, που προβάλλονται ως το τίμημα για τη συνέχιση της συμμετοχής στην Ευρωζώνη. Αυτό που διακυβεύεται δεν είναι μόνο η συμμετοχή στη νομισματική ένωση. Είναι η φύση και το μέλλον της ίδιας της δημοκρατίας."

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  5. Ο λαϊκισμός και η ακροδεξιά
    Του Γιάννη Κοτόφωλου


    "Η υπόθεση της ενωμένης Ευρώπης είναι ένα πρωτοποριακό εγχείρημα και ίσως η πιο ευγενής φιλοδοξία στη διεθνή σκακιέρα ιστορικά, αλλά παρέμεινε -και εξακολουθεί να είναι- μια εξέλιξη περισσότερο τεχνοκρατική και ελιτίστικη. Αυτό σημαίνει ότι δεν έγινε συνείδηση στη μεγάλη πλειοψηφία των κοινωνικών ομάδων, δεν την αισθάνονται ως ανάγκη. Είναι μία υπόθεση, η οποία δεν σφυρηλατήθηκε όσο θα έπρεπε στον στίβο της πολιτικής, παρά τις κολοσσιαίες μεταβολές που επιφέρει στους λαούς (τη διοίκηση και την οικονομία) της Γηραιάς Ηπείρου. Μετεξελίχθηκε ως αλυσίδα αποφάσεων των ελίτ της πολιτικής και της οικονομίας, με βάση την εκάστοτε συγκυρία και τις ισορροπίες μεταξύ των ισχυρότερων κρατών-μελών.

    Τώρα, πρέπει να συνειδητοποιήσουμε ότι η ενωμένη Ευρώπη, η ομοσπονδιακή Ευρώπη, είναι η μόνη απάντηση στις σημερινές παγκοσμίου διαμετρήματος ανατροπές.

    Η συγκυρία άλλαξε. Κανένα εθνικό κράτος δεν θα μπορέσει από μόνο του να επιβιώσει απέναντι στις τεράστιες ανάγκες της νέας οικονομικής εποχής. Κατακερματισμένη η Ευρώπη θα υποβιβαστεί δύο και τρεις κατηγορίες, από πλευράς βιοτικού επιπέδου. Η ομοσπονδοποίηση της Ευρώπης είναι μονόδρομος, στην εποχή της παγκοσμιοποίησης. Αλλά ο στόχος αυτός απαιτεί τη συμμετοχή των λαών της σε τούτη την εντυπωσιακή και δύσκολη αναμφίβολα μετάβαση. Χρειάζεται πολιτικοποίηση. Επικοινωνία, συνολικές πολιτικές λύσεις για την Ευρώπη, σχέδιο και λεφτά για την ανάπτυξη, αλληλεγγύη Βορρά και Νότου και σκληρές πολιτικές μάχες με όσους αντιστρατεύονται το μέλλον… Μόνο έτσι θα γίνουν συνείδηση η ανάγκη και τα οφέλη της ομοσπονδίας της Ευρώπης."

    ΑπάντησηΔιαγραφή