«Ούτε νόμιμο, ούτε ηθικό»: Το βαρύ τίμημα της απαξίωσης των θεσμών

Δεν υπάρχουν θεσμοί, παρά μόνο ο κυρίαρχος λαός
                                             Ανδρέας Παπανδρέου

Αν η εξουσία διαφθείρει, η απόλυτη εξουσία διαφθείρει απόλυτα
                              Λόρδος Acton, Άγγλος ιστορικός (1834-1902)

O κλασσικά περιγραφόμενος λαϊκισμός, είτε στην αριστερίστικης ρητορικής, είτε στην πατριδοκάπηλη, εκδοχή του (είτε στον πρωτοπασοκικό-ανδρεοπαπανδρεϊκό συγκερασμό τους π.χ.) και ο «φωδιστικός» αντι-λαϊκισμός των ελίτ, παρά τις πολιτικές αψιμαχίες και αντιπαραθέσεις των εκπροσώπων τους μοιράζονται δύο κρίσιμα κοινά χαρακτηριστικά: την αντιμετώπιση των πολιτών ως νήπια που χρειάζονται καθοδήγηση, αδιαμεσολάβητη και εν λευκώ εκπροσώπηση, «πολιτικά χαρισματική» ή «τεχνοκρατικής αυθεντίας» διακυβέρνηση και μια βαθειά απαξία ή/και περιφρόνηση για τους θεσμούς (κυρίως όσους σχετίζονται με οποιαδήποτε μορφή δημοκρατικής νομιμοποίησης ή ελέγχου) και τα θεσμικά αντίβαρα της διάκρισης των εξουσιών. Ο πολιτικάντικος λαϊκισμός και ο ελιτίστικος αντιλαϊκισμός είναι υπό μία έννοια δύο όψεις του ίδιου, απεχθανόμενου στην ουσία την δημοκρατικά θεσμισμένη κοινωνία των πολιτών, νομίσματος. Όπως, ίσως δύο όψεις του ιδίου νομίσματος θα μπορούσαν να θεωρηθούν και δύο εκπρόσωποι των δύο αυτών σχολών σκέψης και πολιτικής δράσης: ας πούμε, για παράδειγμα (έτσι...τυχαία)... ο Άκης Τσοχατζόπουλος και ο Γιώργος Παπακωνσταντίνου.
 
    Ο Γιώργος Παπακωνσταντίνου είναι μια αξιοπρόσεκτη περίπτωση πολιτικού ανδρός. Με άριστες σπουδές, γλωσσομαθής, τεχνοκράτης, κοσμοπολίτης, προερχόμενος από οικογένεια με πολιτικές καταβολές καταλαμβάνει τα πρώτα του κρατικά αξιώματα επί σημιτικού «εκσυγχρονισμού». Η πολιτική του εκτόξευση, ωστόσο, λαμβάνει χώρα, όταν εισέρχεται στο «περίεργο σύμπαν» των προνομιακών συνομιλητών του Γιώργου Παπανδρέου. Θα πρέπει να σημειώσει βέβαια κανείς, ότι εν αντιθέσει, με τις συνήθεις, φαινομενικά ακατανόητες, επιλογές προσώπων του ΓΑΠ (ευρύτερα γνωστών με το προσωνύμιο ...«οι κηπουροί του Γιώργου»), ο Γιώργος Παπακωνσταντίνου είναι σαφώς υψηλοτέρου επιπέδου. Λόγος ευθύς και εμπεριστατωμένος, ύφος ψύχραιμο (...έως παγερό), αέρας τεχνοκρατικός, αυτοπεποίθηση εμφανής (...έως κραυγαλέα), επιχειρηματολογία δομημένη και μια ηρεμία που δεν παρεξηγείται ποτέ ως αδυναμία, αλλά εκλαμβάνεται συνήθως ως ένδειξη γνώσης και δύναμης. Στην εξαιρετικά αμφιλεγόμενη θητεία του ως υπουργός Οικονομικών σηκώνει το κύριο βάρος της πολιτικής υπεράσπισης του μνημονίου και της πρώτης δανειακής σύμβασης (την οποία και υπογράφει ...μόνος του) και δείχνει να μη λυγίζει στιγμή κάτω από το βάρος αυτό. Σίγουρος, αποφασιστικός, στιβαρός, σχεδόν ...ατσαλάκωτος, διέρχεται τις μνημονιακές συμπληγάδες και τις συνεπακόλουθες κοινωνικοπολιτικές αναταραχές με ένα στυλ που θυμίζει εκείνη την προ ετών διαφήμιση (θα τη θυμάστε φαντάζομαι), όπου ένας τύπος που έχει μόλις προσγειωθεί από μια εφιαλτικών αναταράξεων πτήση λέει αεράτα στην ελαφρώς στραπατσαρισμένη, αλλά ευειδή, αεροσυνοδό..."Νice flight".

    H ουσία των κατηγοριών που αντιμετωπίζει (σε ένα ιδιαίτερα δυσμενές γι' αυτόν πολιτικό και κοινωνικό περιβάλλον) ο Γιώργος Παπακωνσταντίνου, δηλαδή η απαλοιφή των ονομάτων συγγενικών του προσώπων, από μια λίστα μεγαλο-καταθετών σε κάποια ελβετική τράπεζα, δεν αποτελούν το θέμα του παρόντος σημειώματος και ισχύει ασυζητητί (ή θα έπρεπε να ισχύει), όπως για κάθε πολίτη, το τεκμήριο της αθωότητος. Εντούτοις, η διαφαινόμενη από τις δηλώσεις και συνεντεύξεις του επιλογή μιας υπερασπιστικής γραμμής που εστιάζει στο ιδιότυπο τεκμήριο της «μη ηλιθιότητος», ενός καταφανώς ιδιαιτέρως ευφυούς ανθρώπου, ...«δεν θα ήταν βλακώδες από τη μεριά μου να αφαιρέσω από τη λίστα μόνο τα ονόματα των συγγενών μου; δεν θα μπορούσα να βγάλω και μερικά ακόμη για...ξεκάρφωμα;» φαντάζει κάπως αδύναμη. Ίσως, γιατί η αλαζονεία και η βεβαιότητα υπεροχής μπορούν να οδηγήσουν και τους πλέον ευφυείς σε πράξεις...ασύλληπτα βλακώδεις. Η λογικοφανής επίσης αιτίαση του, ότι αποτελεί ένα πολύ «βολικό» για το πολιτικό σύστημα θύμα, μια «Ιφιγένεια», η θυσία της οποίας θα προσφέρει μια επίφαση λυτρωτικής κάθαρσης, θα μπορούσε να αντικρουσθεί με το επιχείρημα, ότι παρά την πρόσκαιρη ίσως ικανοποίηση του πλήθους που ζητά «αίμα στην αρένα», η ποινική καταδίκη του υπουργού που «διαπραγματεύθηκε» και υπέγραψε το μνημόνιο, μακροπρόθεσμα θα φέρει σε πολύ δυσχερή, πολιτικά, θέση, μια κυβέρνηση που καλείται να το εφαρμόσει, με μια κοινωνία στενάζουσα και μια αντιπολίτευση «στα κάγκελα», ειδικά όσο η οικονομική ανάκαμψη δεν φαίνεται στον ορίζοντα.

    Στην πραγματικότητα κανείς μας δεν ξέρει αν οι κατηγορίες που βαραίνουν τον πρώην υπουργό Οικονομικών ευσταθούν. Το βέβαιο όμως είναι, ότι χειρίσθηκε (και) αυτό το θέμα με αλαζονική προχειρότητα και με περιφρόνηση προς τους θεσμούς, τις διαδικασίες και τις υπηρεσίες των οποίων προϊστατο. Απ' ότι φαίνεται παρέλαβε προσωπικά μία λίστα (υπό τη μορφή CD) ατύπως χωρίς διαβιβαστικά έγγραφα, χωρίς να την πρωτοκολλήσει και να τη διαβιβάσει επισήμως και αυτούσια στην αρμόδια (ΣΔΟΕ) υπηρεσία. Επιλέγει, με κάποιον περίεργο τρόπο, αφού ισχυρίζεται ότι δεν την επεξεργάσθηκε, 20 ονόματα από τη λίστα, και ζητά, προφορικά(;), από τον προϊστάμενο του ΣΔΟΕ να ελεχθούν. Στην πορεία το CD γίνεται stick, που φυλάσσει ο ίδιος στο γραφείο του και το αρχικό CD...κάπως εξαφανίζεται, ενώ το stick παραδίδεται τελικά στον επόμενο προϊστάμενο του ΣΔΟΕ, ο οποίος φέρεται να δηλώνει στον επόμενο υπουργό, ότι κατά τη νομική του άποψη (νομικός ο ίδιος) η λίστα δεν μπορεί να αξιοποιηθεί γιατί είναι προϊόν υποκλοπής, ο οποίος νέος υπουργός φέρεται κι αυτός να συμφωνεί (νομικά...γιατί τυγχάνει κι αυτός έγκριτος νομικός) ότι η λίστα δεν είναι αξιοποιήσιμη. Ο καιρός ...περνάει, το stick έχει καταλήξει στον νέο υπουργό, που όταν φεύγει από το υπουργείο το ...παίρνει μαζί του, μετά από μήνες κι αφού το θέμα ξανα-ανακινείται, θυμάται ότι το έχει και το παραδίδει στο γραφείο του νέου πρωθυπουργού και εν τω μεταξύ, άγνωστο πως, το περιεχόμενο της λίστας διαρρέει στο τύπο και γίνεται φέιγ-βολάν με δικαίους και αδίκους στη ...σέντρα και χωρίς -το κυριότερο- να έχει γίνει κανένας ουσιώδης έλεγχος που να έχει αποδώσει κάποια απτά -φορολογικά έσοδα, δηλαδή- αποτελέσματα.

    Στην χώρα που όλοι μας... «αγαπούμε να μισούμε», στη Γερμανία, όταν ετέθη το αντίστοιχο θέμα με την αντίστοιχη λίστα, το γερμανικό κοινοβούλιο ψήφισε για να εγκρίνει κονδύλι για να αγορασθεί η λίστα από τον πρώην υπάλληλο της ελβετικής τράπεζας που την είχε υποκλέψει. Το κονδύλι αυτό εγκρίθηκε και κατεβλήθη για λόγους εθνικού συμφέροντος, που εκρίθησαν ως τέτοιοι από το κοινοβούλιο τους, παρελήφθη -φαντάζομαι- από τις αρμόδιες υπηρεσίες τους -ενδεχομένως τις μυστικές-, και πάντως σίγουρα όχι από τον Σόιμπλε, ο  οποίος -....βλακωδώς ίσως- δεν θα διανοείτο ποτέ να την κρατήσει για «φύλαξη» στο γραφείο του, διαβιβάσθηκε στον αντίστοιχο γερμανικό ΣΔΟΕ και αξιοποιήθηκε προσπορίζοντας στο γερμανικό δημόσιο κάποια δις ευρώ. Μια κανονική -και εν τέλει- αποτελεσματική ....θεσμική λειτουργία.

     Οι Έλληνες πολιτικοί είναι σαφές ότι δεν εμπιστεύονται τις υπηρεσίες και τις θεσμικές λειτουργίες του κράτους που εν πολλοίς οι ίδιοι δημιούργησαν και στελέχωσαν. Οι πιο επηρμένοι από αυτούς, συχνά, επιλέγουν να τα παρακάμψουν όλα αυτά και να χειρισθούν τα θέματα, όπως οι ίδιοι νομίζουν, βασιζόμενοι στην πραγματική ή υποθετική τους «τεχνοκρατική αυθεντία» και στις προνομιακές σχέσεις που διαθέτουν με τον εκάστοτε πανίσχυρο Πρωθυπουργό και τη στήριξη που ενδεχομένως προσδοκούν από τα ΜΜΕ και τους ιδιοκτήτες τους. Η εξωθεσμική αυτή λειτουργία, που συχνά διαφημίζεται ως αποτελεσματικότερη, υπό την έννοια ότι παρακάμπτει την «αρχαία σκουριά» της κρατικής γραφειοκρατίας, αποδεικνύεται σε πολλές περιπτώσεις παντελώς ατελέσφορη, και εν προκειμένω και -προσωπικά-επικίνδυνη γι' αυτούς που την επιλέγουν.

    Η χώρα δεν πρόκειται να σωθεί αν δεν χτισθεί ένα λειτουργικό, αποτελεσματικό κράτος με δημοκρατικά θεσμισμένες λειτουργίες. Και κανένα σοβαρό κράτος στον κόσμο δεν στηρίζει τη λειτουργία του αποκλειστικά στην πολιτική ή τεχνοκρατική επάρκεια των υπουργών ή και των πρωθυπουργών του. Στηρίζονται  στη συνταγματική επιταγή της διάκρισης των εξουσιών, σε μια οργανωμένη διοίκηση με ιεραρχία και -προσωπική- λογοδοσία, σε μια πραγματικά ανεξάρτητη δικαιοσύνη, σε δημόσιους λειτουργούς στον στρατό, το διπλωματικό σώμα, τα σχολεία, τα πανεπιστήμια, τα νοσοκομεία, που αφήνονται να κάνουν τη δουλειά που ξέρουν να κάνουν και αξιολογούνται γι' αυτήν και τα αποτελέσματα της.

    Βάσιμος ο αντίλογος: «Mα, έχουμε εμείς τέτοιου τύπου θεσμούς, διοίκηση ή κρίσιμη μάζα τέτοιων δημόσιων λειτουργών;» Όχι. Έχουμε όμως και πολιτικό προσωπικό με γνώσεις, κρίση, παιδεία, ικανότητες και ήθος για να το αφήσουμε να «παίζει μπάλλα» μόνο του;


   

Ιnfo: Συνωμοσίες εξουσίας. Του Προκόπη Δούκα

        Απογοήτευση χωρίς κανόνες. Του Μπάμπη Παπαδημητρίου 

        Ο Παπακωνσταντίνου και το «σύστημα». Toυ Στάμου Ζούλα 

        Με αφορμή. Του Old Boy

        Οι «ηγούμενοι». Tου Αλέξη Παπαχελά