Ηγέτες και ηγεμόνες

«Ο άνδρας κάνει τη γενιά, όχι η γενιά τον άνδρα»
                                        Ελευθέριος Βενιζέλος
«Όταν ο ικανός ηγέτης ολοκληρώσει το έργο του, ο κόσμος λέει ότι όλα έγιναν φυσιολογικά»
  Λάο Τσε (5ος αιώνας π.Χ., κινέζος φιλόσοφος)

«Το να αποκηρύσσει ένας ηγεμόνας την κολακεία είναι σαν να αποκηρύσσει ο Πάπας το αλάθητο»
                                                      Βολταίρος
                                                                                     «Η πρώτη εικόνα που δημιουργεί ένας ηγεμόνας
                                                                                    είναι αυτή των ανθρώπων που τον περιστοιχίζουν»
                                                                                                                                  Νικολό Μακιαβέλι                                                               

Ένα από τα θέματα που έχουν συζητηθεί πολύ από το ξέσπασμα της κρίσης και εντεύθεν (αλλά και παλιότερα) είναι το έλλειμμα ηγεσίας και ηγετών διαμετρήματος αναλόγου της παρούσας ιστορικής συγκυρίας. Η συζήτηση μάλιστα αυτή, δε διεξάγεται μόνο στην χώρα μας, αλλά και διεθνώς με έμφαση μάλιστα στην αδυναμία των πολιτικών ηγεσιών σε τοπικό ή και υπερεθνικό επίπεδο να χαλιναγωγήσουν την εκτός ελέγχου λειτουργία του χρηματοπιστωτικού συστήματος και των κερδοσκοπικών funds με την αδυναμία επιβολής ενός στοιχειώδους ρυθμιστικού πλαισίου, που θα αποτρέπει (στο μέτρο του εφικτού) την εκδήλωση κρίσεων, σαν αυτή, στην οποία περιδινίζεται η διεθνής οικονομία από το 2008. Είναι μάλλον ξεκάθαρο, ότι εκτός από Ελευθέριο Βενιζέλο στην Ελλάδα, δεν θα βρει κανείς ούτε Ντε Γκώλ στη Γαλλία ή Αντενάουερ στη Γερμανία ή Ρούζβελτ στις ΗΠΑ, αλλά ούτε καν Μιτεράν ή Χέλμουτ Κολ. Ισχυρίζομαι όμως, ότι το πρόβλημα στην πατρίδα μας είναι πιο σύνθετο: δεν έχουμε μόνο έλλειμμα ηγετών, έχουμε και περίσσευμα ηγεμόνων, ίσως μάλιστα αυτός είναι ένας από τους λόγους που εξηγεί την ηγετική λειψανδρία.

Στο σημείο αυτό αξίζει να εξετάσουμε τι διαφοροποιεί τον ηγέτη από τον ηγεμόνα.

Ο ηγέτης, κατά τον Αριστοτέλη, υπηρετεί το κοινό καλό. Άρχει πείθοντας με το παράδειγμα του (αυτό που οι Αγγλοσάξονες λένε leading by example). Eίναι σοφός με την πλατωνική έννοια (ξέρει δηλαδή τι ξέρει και κυρίως, τι δεν ξέρει). Αναδεικνύεται από το έργο του, την κοινωνία και τις ιστορικές συνθήκες. Εμπνέει, ενθαρρύνει, κινητοποιεί, ξεσηκώνει, καθοδηγεί (δεν άγεται και φέρεται από δημοσκοπήσεις). Έχει συνεργάτες, όχι «περιβάλλον», και είναι εν τίνι μέτρω μοναχικός και «άφιλος». Η τακτική του μπορεί να διαφοροποιείται ανάλογα με τις συνθήκες, αλλά η στρατηγική του χαράσσεται μακροπρόθεσμα και υπηρετείται με συνέπεια.  Έχει απόψεις που μπορεί ενδεχομένως να αλλάζουν, αλλά αξίες που είναι σταθερές και εδραίες. 


Ο ηγεμόνας  (υπό την μακιαβελική έννοια) υπηρετεί τη φιλοδοξία  και το συμφέρον του καθώς και τα συμφέροντα των ανθρώπων και των ομάδων που στηρίζουν την εξουσία του. Είναι ευφυής υπό την έννοια της πανουργίας. Αναδεικνύεται κληρονομικώ δικαιώματι ή/και (πλέον) με την εύνοια και την προβολή των ΜΜΕ. Άρχει, είτε με εξυπηρετήσεις σε πρόσωπα και ομάδες με κάποια ισχύ, είτε με πειθαναγκασμό-εξαναγκασμό των υπολοίπων, είτε συνηθέστερα και με τις δύο μεθόδους. Εκφοβίζει και απειλεί, υπόσχεται και εκμαυλίζει. Μοιράζει προνόμια και τιμάρια σε εμπίστους και υμνητές. Εκφράζει τις απόψεις που εκτιμά (ή που του υποδεικνύεται από τους συμβούλους «επικοινωνίας») ότι θα έχουν τη μεγαλύτερη απήχηση και η «στρατηγική» του υπηρετεί την παραμονή του στην εξουσία και μόνον. Μοναδική του αξία: η φιλαρχία.

Το ελληνικό κρατικό μόρφωμα υπήρξε από συστάσεως του δέσμιο ενός ιδιότυπου «κοτζαμπασισμού», των τοπικών προυχόντων και προεστών που δεν αποδέχονταν την εξουσία του Καποδίστρια, κατ’αρχάς, και του οποίου η δολοφονία σφράγισε εν πολλοίς τη μοίρα του κράτους που τελικά οικοδομήθηκε. Σταδιακά η κεντρική εξουσία ισχυροποιήθηκε έναντι των τοπικών αρχόντων, αλλά η νοοτροπία των κοτζαμπάσηδων δεν ξεριζώθηκε ποτέ. Η πλειονότητα των πολιτικών αρχηγών έμαθαν να λειτουργούν περισσότερο ως φύλαρχοι-γενάρχες και λιγότερο ως ηγέτες. Οι πολιτικές οικογενειακές δυναστείες ήταν και είναι νομοτελειακό φαινόμενο σε μια κοινωνία που δεν εκπαιδεύθηκε να αναζητά ηγέτες, αλλά προστάτες. Το φαινόμενο δε της επικράτησης των ηγεμόνων έναντι των ηγετών, δεν αφορά μόνο την πολιτική (με τη στενή έννοια του όρου), αλλά σχεδόν κάθε έκφανση της κοινωνικής μας ζωής: τη δημόσια διοίκηση, το στράτευμα, το πανεπιστήμιο, την εκκλησία, τον αθλητισμό, την επιχειρηματικότητα. Το αποτέλεσμα είναι, ότι έχουμε περίσσευμα κρατισμού και έλλειμμα κράτους, περίσσευμα εκπαίδευσης και έλλειμμα παιδείας, περίσσευμα προπαγάνδας και έλλειμμα ενημέρωσης, περίσσευμα λαϊκισμού και έλλειμμα δημοκρατίας, περίσσευμα ατσιδοσύνης, επιχειρηματικής μαγκιάς και διαπλοκής και έλλειμμα εξωστρεφούς και δυναμικής επιχειρηματικότητας και καινοτομίας.

Το βασικό χαρακτηριστικό του ηγέτη (από όσα προαναφέρθηκαν) είναι η προσήλωση του σε ένα αξιακό σύστημα που τον υπερβαίνει. Αυτός είναι και ο βασικός λόγος που σοβαρό έλλειμμα ηγετών υπάρχει σε όλη την Ευρώπη: η Ευρώπη δείχνει να έχει εγκαταλείψει τις βασικές της αξίες, τον ουμανισμό, τη δημοκρατία, την προσήλωση στην υπεράσπιση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, την κοινωνική συνοχή. Υπάρχουν και άλλες σημαντικές παράμετροι που συμβάλλουν (μηντιο-κρατία, διαπλοκή πολιτικής με επιχειρηματικά-χρηματοοικονομικά συμφέροντα κ.α.), αλλά η κύρια αιτία που δεν αναδεικνύονται ηγέτες ούτε αυτές τις κρίσιμες ιστορικές στιγμές (διαψεύδοντας τις θεωρίες περί ιστορικών νομοτελειών και αναγκαιοτήτων) είναι η απαλλοτρίωση του βασικού μας αξιακού συστήματος στο βωμό του ατομοκεντρισμού.

Όταν στοχασθούμε και επανακαθορίσουμε τις αξίες μας, ηγέτες θα προκύψουν ξανά.

Ως τότε θα μας κυβερνούν ηγεμόνες.     


Info:Παγκόσμιοι ηγέτες ή ηγεμόνες με έλλειμμα αξιών; Του Δημήτρη Μπουραντά                                                                                                    
                                                                          


Υ.Γ. 1. Η ιδέα για το συγκεκριμένο κείμενο, αλλά και μέρος της επιχειρηματολογίας του, προέκυψε από την παρακολούθηση μιας εκδήλωσης με ομιλητές τον Πέτρο Μάρκαρη, τον Δημήτρη Μπουραντά και τον Χρίστο Παπαδημητρίου.
Υ.Γ. 2. Η εικόνα είναι το έργο a Roman Emperor Claudius του Oλλανδού ζωγράφου Sir Lawrence Alma-Tadema (1836-1912)
Υ.Γ. 3. Ήταν να μην αρχίσω με τον Νιόνιο... Ο πολιτευτής (για τους ηγεμόνες)


και η Ωδή στον Γεώργιο Καραϊσκάκη (για τους ηγέτες)