25 Μαρ 2012

Η πατρίδα και η γλώσσα (Με τη ματιά του Οδυσσέα Ελύτη)

Έχει γίνει πολλή συζήτηση, ενίοτε δε τεταμένη και σε υψηλούς τόνους (και όχι μόνο το τελευταίο ταραχώδες διάστημα), για το τι σημαίνει ελληνικότητα, ποια είναι ή θα πρέπει να είναι η θέση και η σχέση της Ελλάδας με την Ευρώπη , και τι εν τέλει είναι ο πατριωτισμός και ιδιαίτερα στις μέρες μας. Υποθέτω ότι και σήμερα, ανήμερα της εθνικής επετείου, θα λεχθούν και θα γραφούν πολλά, τα περισσότερα εκ των οποίων φοβάμαι (και υπό το κράτος ενδεχόμενων ακροτήτων στις παρελάσεις), ότι θα είναι δογματικές υπερβολές και επικολυρικές υστερίες.
Ούτως ή άλλως η ιστορία σπάνια προσεγγίζεται με ψυχραιμία στη χώρα μας και συχνά επιδιώκεται η διέγερση του θυμικού και του συναισθήματος με στόχο την πολιτική χειραγώγηση ή την απλή ψηφοθηρία. Επειδή σε γενικές γραμμές η αντίληψη μου για την ελληνικότητα δεν περιλαμβάνει «γραμμές αίματος», DNA και αυτής της κατεύθυνσης ανάγνωση της ιστορίας και συνοψίζεται μάλλον στην (αποδιδόμενη στον Ισοκράτη, αν και υπάρχουν επ’αυτού και αμφισβητήσεις ) ρήση : «Έλληνες είναι οι μετερχόμενοι της ελληνικής παιδείας» και βασικότερο συνεκτικό του ελληνισμού γνώρισμα θεωρώ τη γλώσσα, έκρινα σκόπιμο, σήμερα, 25 Μαρτίου 2012, να αναδημοσιεύσω ένα, έως πρόσφατα ανέκδοτο, κείμενο του Οδυσσέα Ελύτη, που παρουσιάσθηκε με αφορμή την ολοκλήρωση του εορτασμού των 100 χρόνων από τη γέννηση του από το Αθηναϊκό Πρακτορείο Ειδήσεων. Πρόκειται για ομιλία του στους Έλληνες μετανάστες στη Στοκχόλμη τον Νοέμβριο του1979, μετά την τελετή απονομής του βραβείου Νόμπελ της Σουηδικής Ακαδημίας για το έργο του.
Η ομιλία μεταφέρεται αυτούσια με την επισήμανση του Ελύτη «ότι η γλώσσα είναι ένας φορέας ήθους που, αν δεν τον υπακούσεις, θα τιμωρηθείς».



Ομιλία του Οδυσσέα Ελύτη προς τους Έλληνες μετανάστες της Σουηδίας, Νοέμβριος 1979

«Αγαπητοί φίλοι, περίμενα πρώτα να τελειώσουν οι επίσημες γιορτές που προβλέπει η "Εβδομάδα Νόμπελ" και ύστερα να 'ρθω σ' επαφή μαζί σας. Το έκανα γιατί ήθελα να νιώθω ξένιαστος και ξεκούραστος.
Ξεκούραστος βέβαια δεν είμαι. Χρειάστηκε να βάλω τα δυνατά μου για να τα βγάλω πέρα με τις απαιτήσεις της δημοσιότητας, τις συνεντεύξεις και τις τηλεοράσεις. Αλλά ένιωθα κάθε στιγμή ότι δεν εκπροσωπούσα το ταπεινό μου άτομο αλλά ολόκληρη τη χώρα μου. Κι έπρεπε να την βγάλω ασπροπρόσωπη. Δεν ξέρω αν το κατάφερα. Δεν είμαι καμωμένος για τέτοια. Για τιμές και για δόξες.
Τη ζωή μου την πέρασα κλεισμένος μέσα σε 50 τετραγωνικά (μέτρα), παλεύοντας με τη γλώσσα. Επειδή αυτό είναι στο βάθος ή ποίηση: μια πάλη συνεχής με τη γλώσσα. Τη γλώσσα την ελληνική που είναι η πιο παλιά και η πιο πλούσια γλώσσα του κόσμου.
Ό,τι και να πει ένας ποιητής, μικρό ή μεγάλο, σημαντικό ή ασήμαντο, δεν φέρνει αποτέλεσμα, θέλω να πω δεν γίνεται ποίηση αν δεν περάσει από την κρησάρα της γλώσσας, αν δεν φτάσει στην όσο γίνεται πιο τέλεια έκφραση. Ακόμα και οι πιο μεγάλες ιδέες, οι πιο ευγενικές, οι πιο επαναστατικές, παραμένουν σκέτα άρθρα εάν δεν καταφέρει ο τεχνίτης να ταιριάσει σωστά τα λόγια του.
Μόνον τότε μπορεί ένας στίχος να φτάσει στα χείλια των πολλών, να γίνει κτήμα τους. Μόνον τότε μπορεί να 'ρθει και ο συνθέτης να βάλει μουσική, να γίνουν οι στίχοι τραγούδι. Και για ένα τραγούδι ζούμε, στο βάθος, όλοι μας. Το τραγούδι που λέει τους καημούς και τους πόθους του καθενός μας. Πόσο είναι αλήθεια ότι το μεγαλείο και η ταπεινοσύνη πάνε μαζί, ταιριάζουν.
Ταπεινά εργάστηκα σ΄ όλη μου τη ζωή. Και η μόνη ανταμοιβή που γνώρισα πριν από τη σημερινή, ήταν ν' ακούσω τους συμπατριώτες μου να με τραγουδούν. Να τραγουδούν το ΑΞΙΟΝ ΕΣΤΙ που μου χρειάστηκε τεσσάρων χρόνων μοναξιά και αδιάπτωτη προσπάθεια, για να το τελειώσω. Δεν το λέω για να περηφανευτώ. Δεν έρχομαι σήμερα για να σας κάνω τον σπουδαίο. Κανείς δεν είναι σπουδαίος από εμάς. Από εμάς, άλλος κάνει τη δουλειά του σωστά κι άλλος δεν την κάνει. Αυτό είναι όλο. Όμως θέλω να μάθετε, όπως το έμαθα κι εγώ στα 68 μου χρόνια: μόνον αν κάνεις σωστά τη δουλειά σου, ο κόπος δεν θα πάει χαμένος.

Ξέρω, μαντεύω, ότι πολλοί από εσάς περίμεναν άλλα πράγματα από εμένα. Τους ζητώ συγγνώμη που δεν θα τους ικανοποιήσω. Αν είχα το ταλέντο του ομιλητή, του δάσκαλου, του ηγέτη, θα είχα ίσως αφιερωθεί στην πολιτική. Τώρα δεν είμαι παρά ένας γραφιάς που πιστεύει σε ορισμένα πράγματα. Κι αυτά τα πράγματα θέλει να τα γνωρίσει και στους άλλους, να τα βγάλει από μέσα του, να τα κάνει έργο.
Εμένα μου έλαχε ν' αγαπήσω τον τόπο μου όπως τον αγαπάτε κι εσείς. Να τι είναι που μας ενώνει απόψε όλους εδώ πέρα. Η αγάπη μας για την Ελλάδα. Βέβαια, υπάρχουν πολλοί τρόποι ν' αγαπά ένας λαός τη χώρα του. Αλλά για τον ποιητή, πιστεύω, υπάρχει μόνον ένας: ν' ανήκει σ' ολόκληρο το λαό του. Πάνω από τις διαιρέσεις και τις διχόνοιες, ο ποιητής να στέκει και ν' αγαπά όλον τον λαό του, ν' ανήκει, το ξαναλέω, σ' όλο τον λαό του. Δεν γίνεται αλλιώς. Η πατρίδα είναι μία. Ο καθένας στον τομέα του ας έρθει και ας κάνει κάτι, όπως αυτός το νομίζει καλύτερα.
Όμως ο πνευματικός άνθρωπος βλέπει το σύνολο. Θέλω να πιστεύω πως ίσως κι ο ξενιτεμένος, το ίδιο. Για εμάς η Ελλάδα είναι αυτές οι στεριές οι καμένες στον ήλιο κι αυτά τα γαλάζια πέλαγα με τους αφρούς των κυμάτων. Είναι οι μελαχρινές ή καστανόξανθες κοπέλες, είναι τ' άσπρα σπιτάκια τ' ασβεστωμένα και τα ταβερνάκια και τα τραγούδια τις νύχτες με το φεγγάρι πλάι στην ακροθαλασσιά ή κάτω από κάποιο πλατάνι.
Είναι οι πατεράδες μας κι οι παππούδες μας με το τουφέκι στο χέρι, αυτοί που λευτερώσανε την πατρίδα μας και πιο πίσω, πιο παλιά, όλοι μας οι πρόγονοι που κι αυτοί ένα μονάχα είχανε στο νου τους -όπως κι εμείς σήμερα: τον αγώνα για τη λευτεριά.
Είπε ένας Γάλλος ποιητής, ο Ρεμπώ, πως η πράξη για τον ποιητή είναι ο λόγος του. Κι είχε δίκιο. Αυτό έκανε ο Σολωμός, που για να γράψει το αθάνατο ποίημα του "'Ελεύθεροι Πολιορκημένοι", έσωσε και παράδωσε στη φυλετική μας μνήμη το Μεσολόγγι και τους αγώνες του. Αυτό έκαναν ο Παλαμάς, ο Σικελιανός, ο Σεφέρης. Στα φτωχά μου μέτρα το ίδιο πάσχισα να κάνω κι εγώ. Πάσχισα να κλείσω μέσα στην ψυχή μου, την ψυχή όλου του ελληνικού λαού. Να δω πόσο μοιάζανε όλοι οι αγώνες του, από την αρχαία εποχή ίσαμε σήμερα, για το δίκιο και για τη λευτεριά.
Κι αυτό θα κάνω όσα χρόνια μου δώσει ο Θεός να ζήσω. Αυτή είναι η πράξη μου. Και το γεγονός ότι έφτασαν να την αναγνωρίσουν οι ξένοι, είναι μια νίκη. Όχι δική μου νίκη. Δική σας. Γι' αυτό σας ευχαριστώ. Κι αν μου το συγχωρείτε να σας δώσω μια γνώμη -ακούστε την: όσο καλά κι αν ζείτε σ' αυτή τη φιλόξενη, την ευγενική χώρα, όσο κι αν νιώθετε καλά και στεριώνετε, και κάνετε οικογένεια - μην ξεχνάτε την πατρίδα μας, και προ παντός, τη γλώσσα μας. Πρέπει να 'σαστε περήφανοι, να' μαστε όλοι περήφανοι, εμείς και τα παιδιά μας για τη γλώσσα μας.
Είμαστε οι μόνοι σ' ολόκληρη την Ευρώπη που έχουμε το προνόμιο να λέμε τον ουρανό "ουρανό" και τη θάλασσα "θάλασσα" όπως την έλεγαν ο Όμηρος και ο Πλάτωνας πριν δυόμισι χιλιάδες χρόνια. Δεν είναι λίγο αυτό. Η γλώσσα δεν είναι μόνον ένα μέσον επικοινωνίας. Κουβαλάει την ψυχή του λαού μας κι όλη του την ιστορία και όλη του την ευγένεια. Χαίρομαι κι αυτή τη στιγμή που σας μιλάω σ' αυτή τη γλώσσα και σας χαιρετώ, σας αποχαιρετώ μάλλον, αφού η στιγμή έφτασε να φύγω.
Όμως ένα κομμάτι της ψυχής μου σας το αφήνω μαζί μ' ένα μεγάλο ευχαριστώ που με ακούσατε. Μακάρι να μπορούσε να σας μείνει, να το κρατήσετε, σαν ένα μικρό φυλαχτό από την πατρίδα».


Και ένα μικρό απόσπασμα από την ομιλία του Θεόδωρου Κολοκοτρώνη στην Πνύκα  (7/10/1838) προς τους νέους του Α’ Γυμνασίου Αθηνών:

«Εις αυτήν την δυστυχισμένη κατάσταση μερικοί από τους φυγάδες γραμματισμένους εμετάφραζαν και έστελναν εις την Ελλάδα βιβλία, και εις αυτούς πρέπει να χρωστούμε ευγνωμοσύνη, διότι ευθύς οπού κανένας άνθρωπος από το λαό εμάνθανε τα κοινά γράμματα, εδιάβαζεν αυτά τα βιβλία και έβλεπε ποίους είχαμε προγόνους, τι έκαμεν ο Θεμιστοκλής, ο Αριστείδης και άλλοι πολλοί παλαιοί μας, και εβλέπαμε και εις ποίαν κατάσταση ευρισκόμεθα τότε. Όθεν μας ήλθεν εις το νου να τους μιμηθούμε και να γίνουμε ευτυχέστεροι. Και έτσι έγινε και επροόδευσεν η Εταιρεία». 

Υ.Γ. Ευχαριστώ τον, εκ των δασκάλων μου, καθηγητή Ευστ. Ηλιοδρομίτη, που μου απέστειλε το ανωτέρω κείμενο του Ελύτη.

23 σχόλια:

  1. Σέβομαι και αγαπώ την ποίηση του Ελύτη,αλλά επί του κειμένου του έχω ορισμένες ενστάσεις:
    -το ποίημα δεν είναι αναγκαίο να γίνει τραγούδι και να φτάσει στα χείλη του κόσμου.Κάθε ποίημα έχει τη δική του μουσική.Ακόμη κι έναν μόνο άνθρωπο να συγκινεί,έχει "λόγο" ύπαρξης.Ακόμη κι αν αυτός είναι μόνο ο δημιουργός του...
    -με αυτή την έννοια,δεν είναι απαραίτητο ένας ποιητής να ανήκει στο λαό του.Για την ακρίβεια,κανείς άνθρωπος δεν είναι απαραίτητο να ανήκει κάπου...
    -η πράξη του ποιητή,δεν είναι πάντοτε μόνο ο λόγος του: ο Αισχύλος πολέμησε στη Σαλαμίνα,ο Μαβίλης στο Δρίσκο,ο ίδιος ο Ελύτης στην Αλβανία.Ο ποιητής είναι άνθρωπος όπως όλοι,το χάρισμά του στη χρήση της γλώσσας δεν αλλοιώνει την έννοια της ατομικής του πράξης...

    Κατά τα λοιπά,πολύτιμη βέβαια η γλώσσα,αλλά μάλλον η πατρίδα δεν ορίζεται.Προσωπικά,νιώθω να ταυτίζομαι μ'ένα στιχάκι του Παπάζογλου:"η πιό γλυκιά πατρίδα,είναι η καρδιά"...
    Συμφωνώντας τελικά με τον Ελύτη,πιστεύω πως πατρίδα μας είναι ό'τι αγαπάμε (έμψυχο ή άψυχο)!

    ΑπάντησηΔιαγραφή
    Απαντήσεις
    1. Βαγγέλη, δε θα διαφωνήσω με τις παρατηρήσεις σου, θα πρέπει όμως να έχουμε υπ’ όψιν, ότι πρόκειται για ένα κείμενο-ομιλία που εκφωνήθηκε επί σουηδιικού εδάφους με ακροατές έλληνες μετανάστες, λίγες ημέρες μετά τη βράβευση του με βραβείο Νόμπελ. Είναι λοιπόν ανθρώπινο να μεταφέρει σε αυτή το συναίσθημα του ποιητή-δημιουργού που «ανήκει στο λαό του», όσο και αν αυτό δεν είναι απαραίτητο. Η συζήτηση για το αν ο ποιητής ή οποιοσδήποτε καλλιτέχνης είναι το έργο του είναι ατέλειωτη. Πολέμησε ο Αισχύλος τους Πέρσες, αλλά δεν τον γνωρίζουμε γι’αυτό (προσοχή, δε λέω ότι η πράξη του να πολεμήσει τον καθορίζει λιγότερο ως άνθρωπο από το ποιητικό του έργο, ισχύει ίσως το αντίθετο), αλλά για τόσο μεγάλες προσωπικότητες η αντίληψη της κοινωνίας και της ιστορίας γι’ αυτούς (με όσην αξία έχει αυτό) και η παρακαταθήκη τους προέρχεται κυρίως από το έργο τους.
      Το κείμενο του Ελύτη το παρέθεσα κυρίως για να αναδείξω τη γλώσσα ως βασικό στοιχείο συνοχής της έννοιας του ελληνισμού, σε μια εποχή που κερδίζει έδαφος (καλπάζοντας) ο εθνοφυλετισμός.
      Για τον Παπάζογλου (κι αν) είμαστε απολύτως σύμφωνοι!

      Διαγραφή
  2. ΟΔΥΣΣΕΑΣ ΕΛΥΤΗΣ: ΕΛΛΑΔΑ - ΕΥΡΩΠΗ

    http://www.youtube.com/watch?v=hoNIcsiuUdk&feature=related


    Όμορφη & Παράξενη Πατρίδα: Οδυσσέα Ελύτη - Δημήτρη Λάγιου - Μουσικό Σχολείο Βόλου

    http://www.youtube.com/watch?v=bS7Eq5YvJqk&feature=related

    ΑπάντησηΔιαγραφή
    Απαντήσεις
    1. Ελένη εξαιρετικό το βίντεο με τη συνέντευξη Ελύτη, λόγος μεστός-καίριος.

      Διαγραφή
  3. Μιας και κάνετε τον κόπο να δίνετε σε υπερσύνδεση - link τις "αμφισβητήσεις", ας έχετε και τη φιλολογική αναίρεση των εκ του πονηρού ή εκ της αγνοίας "αμφισβητήσεων":
    http://www.sarantakos.com/language/isocrat2.htm
    Γέμισε "ιδεολόγους" Έλληνες ο τόπος
    Ευχαριστώ

    ΑπάντησηΔιαγραφή
    Απαντήσεις
    1. Αγαπητέ ανώνυμε σας ευχαριστώ για το σχόλιο σας και την ιδιαιτέρως χρήσιμη παραπομπή σας.

      Διαγραφή
  4. Σε ό,τι αφορά την ρήση του Ισοκράτη, το πιο ενδιαφέρον ίσως στοιχείο είναι ότι στην φράση «της παιδεύσεως της ημετέρας» μεταφράζουμε σήμερα το «ημετέρας» ως «της δικής μας ως Ελλήνων (δηλ. της ελληνικής παιδείας)», ενώ ο ίδιος ο ρήτορας, ζώντας σε έναν κόσμο ανταγωνισμού των πόλεων-κρατών της εποχής του, ως «ημέτερη παιδεία», εννοούσε πρωτίστως την αθηναϊκή, την παιδεία και την πολιτιστική άνθιση της ημετέρας του πόλης. Η ρήση του, δηλαδή, είχε πολύ πιο τοπικιστικό χρώμα από ό,τι αντιλαμβανόμαστε σήμερα. Και, όπως φαίνεται από τις παραπομπές πιο πάνω, πρόκειται για άλλο ένα θέμα ιστορικής φύσεως, το οποίο αποσπασμένο από την συνάφειά του παγιδεύτηκε σε σύγχρονες και τελείως άσχετες με αυτό νεοελληνικές ιδεολογικές πολώσεις.

    Ως προς την γλώσσα τώρα, είναι απολύτως ορθό ότι είναι το κύριο συστατικό που μας κάνει Έλληνες. Και αν υπάρχει κάτι επιπρόσθετο, αυτό δεν είναι ούτε η...γενετική, ούτε κάποια ιδεολογία (εθνική ή άλλη), αλλά ίσως μόνον οι παραστάσεις της παιδικής-σχολικής ηλικίας. Αν κανείς έχει ζήσει τα παιδικά και εφηβικά του χρόνια σε μία συγκεκριμένη χώρα, έχει γίνει σίγουρα κοινωνός των βασικών στοιχείων της κουλτούρας της (ιδιοσυγκρασίας, κοινωνικής διάστασης, ταμπεραμέντου, κλπ.), ασχέτως του πού γεννήθηκε, του τι χρώμα είναι το δέρμα του ή οτιδήποτε άλλο.

    ΑπάντησηΔιαγραφή
    Απαντήσεις
    1. Θεόδωρε, τυχαίνει να είναι σχετική και η σημερινή σου ανάρτηση (από μια άλλη σκοπιά) Οι ουτοπικές Ηνωμένες Πολιτείες της Ευρώπης στην οποία και θα ήθελα να παραπέμψω, καίτοι συμμερίζομαι το (πιθανότατα) ουτοπικό όραμα μιας ενωμένης Ευρώπης, ίσως όχι κατ’ ανάγκην υπό την έννοια ενός κρατικού μορφώματος. Το κείμενο σου είναι σημαντικό γιατί αναδεικνύει την έννοια της γλωσσο-πολιτισμικής ταυτότητας.
      Για τη ρήση του Ισοκράτη, εμένα δε με απασχολεί τόσο η απολύτως ορθή ερμηνεία της (έχει βέβαια τη σημασία της), όσο η έμφαση που δίδεται στο θέμα της παιδείας.

      Διαγραφή
  5. Ευχαριστώ για την παραπομπή και θα ήθελα να διευκρινίσω ότι σκοπός του κειμένου μου είναι να καταδείξει τις εγγενείς αδυναμίες κυρίως μιας συγκεκριμένης, τρέχουσας αντίληψης περί ενωμένης Ευρώπης (αυτής που παραλληλίζει την τελευταία με τις Η.Π.Α.) και όχι απαραίτητα γενικώς της ιδέας.

    Επιστρέφοντας τώρα στον Ισοκράτη, η ρήση του έχει αναμφίβολα μεγάλη σημασία, αφού είναι ίσως η πρώτη φορά στον (αρχαίο) κόσμο που η παιδεία (έστω η αθηναϊκή...) προβάλλεται με τόση σαφήνεια ως στοιχείο προσδιοριστικό της ταυτότητας ενός ανθρώπου ή μιας ομάδας. Και, βεβαίως, έσφαλαν οικτρά όσοι «ελληνοκεντρικοί» προσπάθησαν να αμφισβητήσουν την συνήθη μετάφραση της φράσης, τουλάχιστον σε ό,τι αφορά το σημείο του συσχετισμού της παιδείας με το των Ελλήνων όνομα.

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  6. Εξαιρετικό κείμενο. Βέβαια, ο Ελύτης δεν περίμενε να φτάσουμε σε τέτοια κοινωνική κρίση -χωρίς στρατιωτικά παρατράγουδα- ούτε σε αστυνομοκρατούμενες σιδερόφραχτες παρελάσεις...

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  7. Δεν αντιλαμβάνομαι αυτόν τον υπερτονισμό της ελληνικής γλώσσας (με αφορμή, με πρόφαση;) μέσω του συγκεκριμένου κειμένου ως βασικό συστατικό της ιδιοπροσωπίας μας και μάλιστα όχι για να δειχθούν τα έωλα επιχειρήματα εκείνων που υποστηρίζουν την εργαλειακή αντίληψη της γλώσσας, αλλά ως αντίβαρο του ...εθνοφυλετισμού! Ερώτηση: Οι βλαχόφωνοι, σλαβόφωνοι, αρβανιτόφωνοι, τουρκόφωνοι συμπατριώτες μας δεν πρέπει να θεωρούνται Έλληνες, αλλά "ολίγον" Έλληνες;

    ΑπάντησηΔιαγραφή
    Απαντήσεις
    1. Αγαπητέ Βιβλιόφιλε, ευχαριστώ για το σχόλιο σας. Εν πρώτοις πρόκειται για αφορμή και όχι για πρόφαση. Η συλλογιστική είναι απλή: η ελληνική γλώσσα μιλιέται στον τόπο αυτό (και όχι μόνο) κάποιες χιλιετηρίδες. Εν τω μεταξύ έχουν περάσει, επικρατήσει και χαθεί, θρησκείες, αυτοκρατορίες, κατακτητές, πολιτειακές θεσμικές συγκροτήσεις. Ναι, η γλωσσο-πολιτισμική ταυτότητα είναι ένα χαρακτηριστικό της ταυτότητας και της αίσθησης ταυτότητας. Στην ερώτηση σας: δεν εισήγαγε κανείς λογικές αποκλεισμού σαν αυτές που περιγράφετε. Προσωπικά δε θα το έκανα για έναν επιπλέον λόγο: κατάγομαι από βλαχοχώρι (το Νυμφαίο), είμαι κατά το (πατρικό) ήμισυ βλάχος (με παππού, γιαγιά και αρκετούς συγγεννείς βλαχόφωνους). Το αίσθημα (δικαίωμα) αυτοπροσδιορισμού είναι ανθρώπινο δικαίωμα (κατά τη δική μου τουλάχιστον αντίληψη).

      Διαγραφή
    2. Αγαπητέ κε Κυρζόπουλε, σήμερα βρήκα λίγο χρόνο και απαντώ. Το θέμα είναι τεράστιο και προφανώς δεν μπορεί να αναλυθεί πλήρως εδώ. Η βασική μου αντίρρηση είναι ότι η γλώσσα δεν είναι κάτι το μεταφυσικό και αφηρημένο. Βεβαίως έχει συχνά και αυτήν την διάσταση, αλλά εγώ επικεντρώνομαι σε μια άλλη πλευρά της: Όλες οι φυσικές γλώσσες έχουν πρωταρχικά και ένα υλικό υπόβαθρο που δεν είναι άλλο από τον λαό-φορέα αυτής της γλώσσας. Υπάρχει λοιπόν μια "αντίστιξη", ένας αέναος διάλογος μεταξύ των ομιλητών μιας γλώσσας και της καθομιλουμένης τους, η οποία μετά από ένα στάδιο "μπαίνει σε καλούπια" γραπτού λόγου, γραμματικής, συντακτικού και "επιστημονικών μελετών" (=Γλωσσολογία). Με απλά λόγια δεν μπορεί μια γλώσσα να απομονωθεί από τον "εθνοφυλετικό" παράγοντα. Θα μπορούσα να σας παραπέμψω σε σχετικές εργασίες και βιβλία, αλλά φοβάμαι μήπως παρεξηγηθώ ότι "κὰνω τον έξυπνο". Κλείνω λοιπόν το θέμα εδώ.
      Συμφωνώ απόλυτα μαζί σας ότι το δικαίωμα του αυτοπροσδιορισμού είναι θεμελιώδες και απαράγραπτο ανθρώπινο δικαίωμα. Με μια βασική διαφορά: Ισχύει μόνον σε ατομικό επίπεδο και πρέπει να έχει κάποιο υπόβαθρο. Δηλώνοντας ότι είμαι Εσκιμώος ή Αβορίγινας της Αυστραλίας είναι δικαίωμά μου μεν, αλλά ποιός θα με πάρει στα σοβαρά;
      Και μια επισήμανση, ελπίζοντας και πάλι ότι δεν θα παρεξηγηθώ. Ο όρος χιλιετηρίδα χρησιμοποιείται κυρίως (αν θέλουμε να ακριβολογούμε) για την επέτειο μιας χιλιετίας π.χ. "Οι εορτασμοί για την χιλιετηρίδα του Αγ. Όρους" όπως έγραφαν οι εφημερίδες στην δεκαετία του 60. Έχω μια ιδιοτροπία με την σωστή χρήση όρων και εννοιών και πιστεύω να με συγχωρήσετε. Ευχαριστώ για την φιλοξενία.

      Διαγραφή
    3. Αγαπητέ βιβλιόφιλε,σας ευχαριστώ για τα σχόλια σας στο παρόν ιστολόγιο. Δεν είμαι σίγουρος ότι κατανοώ απολύτως την ένσταση σας. Προφανώς και η γλώσσα, η κάθε γλώσσα από κάποιους ανθρώπους ομιλείται, οι οποίοι απαρτίζουν ένα σύνολο, ένα λαό, ένα έθνος (με μετανεωτερικούς όρους). Υπάρχουν βέβαια και γλώσσες που για διάφορους λόγους ομιλούνται από περισσότερους λαούς, αλλά δεν είναι αυτό το θέμα μας. Στη δική μας περίπτωση, η ελληνική γλώσσα είναι ένα βασικό χαρακτηριστικό της ιδιοπροσωπείας και της αίσθησης ταυτότητας μας, ως λαού. Μιλάμε τη γλώσσα του Ομήρου (όπως αυτή εξελίχθηκε στους αιώνες). Δεν είναι αυτό λόγος επαρκής για να αισθανόμαστε ότι μοιραζόμαστε κάτι σημαντικό και να είμαστε τρόπον τινά περήφανοι γι'αυτό; Εκτός αν πρέπει να μπούμε στη λογική ότι έχουμε το ίδιο "DNA" με τον Όμηρο, πράγμα που δεν το γνωρίζω, και ομολογώ ότι δεν με πολυαφορά.
      Για τα περί αυτοπροσδιορισμού δεν διαφωνούμε (αναφερόμουν π.χ. στο δικαίωμα της βλαχόφωνης γιαγιάς μου να αισθάνεται και να δηλώνει Ελληνίδα).
      Ευχαριστώ, για τη διόρθωση με τις χιλιετηρίδες, έχετε απόλυτο δίκιο (ήθελα να γράψω χιλιετίες, εγράφη εκ παραδρομής). Δεν παρεξηγώ εύκολα (ή τουλάχιστον αυτό προσπαθώ), όπως δεν κάνω editing ή οποιαδήποτε λογοκρισία σε κανένα σχόλιο, στο συγκεκριμένο ιστότοπο.

      Διαγραφή
    4. Ευχαριστώ για τον χρόνο που διαθέσατε για να μου απαντήσετε. Το θέμα δεν μπορεί να εξεταστεί και να συζητηθεί εδώ και το σίγουρο είναι ότι θα υπάρξουν πολλές παρανοήσεις. Ας το κλείσουμε λοιπόν και ίσως κάπου, κάποτε συναντηθούμε και τα κουβεντιάσουμε από κοντά.
      Ευχαριστώ

      Διαγραφή
    5. Με χαρά να τα πούμε και από κοντά.
      Έχετε την ηλεκτρονική μου διεύθυνση, μπορούμε να επικοινωνήσουμε.

      Διαγραφή
  8. Σχετικό, με το θέμα, κείμενο είναι και η ομιλία του Γιώργου Σεφέρη κατά την απομονή του βραβείου Nobel Λογοτεχνίας στη Στοκχόλμη (10 Δεκεμβρίου 1963). Παραθέτω ένα απόσπασμα:
    "Άνήκω σε μία χώρα μικρή. Ένα πέτρινο ακρωτήρι στη Μεσόγειο, που δεν έχει άλλο αγαθό παρά τον αγώνα του λαού, τη θάλασσα και το φως του ήλιου. Είναι μικρός ο
    τόπος μας, αλλά η παράδοσή του είναι τεράστια και το πράγμα που τη χαρακτηρίζει είναι ότι μας παραδόθηκε χωρίς διακοπή. Η ελληνική γλώσσα δεν έπαψε ποτέ της να μιλιέται. Δέχτηκε τις αλλοιώσεις που δέχεται καθετί ζωντανό, αλλά δεν παρουσιάζει κανένα χάσμα. Χρωστώ την ευγνωμοσύνη μου στη Σουηδικὴ Ακαδημία που ένιωσε αυτά τα πράγματα, που ένιωσε πως οι γλώσσες, οι λεγόμενες περιορισμένης χρήσης, δεν πρέπει να καταντούν φράχτες όπου πνίγεται ο παλμός της ανθρώπινης καρδιάς, που έγινε ένας Άρειος Πάγος ικανός να κρίνει με αλήθεια επίσημη την άδικη μοίρα της ζωής, για να θυμηθώ τον Σέλλεϋ, τον εμπνευστή, καθὼς μας λένε, του Αλφρέδου Νομπέλ, αυτού του ανθρώπου που μπόρεσε να εξαγοράσει την αναπόφευκτη βία με τη μεγαλοσύνη της καρδιάς του."

    Και κλείνει την ομιλία του λέγοντας:

    "Σ᾿ αυτό τον κόσμο, που ολοένα στενεύει, ο καθένας μας χρειάζεται όλους τους άλλους. Πρέπει ν᾿ αναζητήσουμε τον άνθρωπο, όπου και να βρίσκεται.Όταν στο δρόμο της Θήβας, ο Οιδίπους συνάντησε τη Σφίγγα, κι αυτή του έθεσε το αίνιγμά της, η απόκρισή του ήταν: ο άνθρωπος. Τούτη η απλὴ λέξη χάλασε το τέρας. Έχουμε πολλά τέρατα να καταστρέψουμε. Ας συλλογιστούμε την απόκριση του Οιδίποδα".
    Ο λόγος του ορθός, συνετός και εξαιρετικά επίκαιρος.

    Αλεξάνδρα Ζηνέλη







    Ὁμιλία κατὰ τὴν ἀπονομὴ τοῦ Νόμπελ Λογοτεχνίας στὴ Στοκχόλμη, 11 Δεκεμβρίου 1963

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  9. Μπορεί να αποτραπεί το ιστορικό μας τέλος; Του Χρήστου Γιανναρά. 7/10/2012


    «...Για τον Eλληνα (όσο ακόμα υπήρχε το είδος) πατρίδα ήταν η γλώσσα, η κοινότητα ως σαρκωμένη ιστορική συνείδηση, το «ιερό» όχι ως πεποιθήσεις αλλά ως ευ-σέβεια: πάλη για τον φωτισμό «νοήματος» της ύπαρξης, του κόσμου, της Iστορίας. Mόνο η επιστροφή στη γλώσσα, στην ιστορική συνείδηση ένσαρκη σε κοινότητα, στα κείμενα και στην Tέχνη που παρήγαγε η πάλη των Eλλήνων για «νόημα», μόνο μια πολιτική πρακτική που θα υπηρετήσει θεσμικά αυτή την επιστροφή, θα μπορέσει ίσως να αναστήσει τον ιστορικά νεκρό πια Eλληνισμό.

    Γλώσσα, μικρή κοινότητα, σάρκα «νοήματος»...»

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  10. Γλώσσα και αφύπνιση
    Του Αλέκου Παπαδόπουλου.


    «...Το ουσιαστικό πρόβλημα της Ελλάδας ήταν πάντα και είναι, σε τελευταία ανάλυση, πρόβλημα πολιτισμικής αυτογνωσίας...

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  11. Εθνικοσοσιαλισμός και αρχαιότητα. Του Τάκη Θεοδωρόπουλου . 13/10/2013

    "Πάντως, η πρώτη αντίδραση στο άκουσμα της έκφρασης «αρχαία Ελλάδα» είναι ότι εμείς, οι σύγχρονοι, είμαστε οι φυσικοί απόγονοί της. Και δεν είναι θέμα πολιτικής τοποθέτησης. Το μεγάλο έγκλημα της εκπαίδευσης είναι ότι ποτέ δεν φρόντισε να καλλιεργήσει αυτήν τη «φυσική» αντίδραση της φυλετικής καταβολής. Ή μάλλον να απαλλάξει τη σχέση της σύγχρονης με την αρχαία Ελλάδα από τις αγκυλώσεις της φυλετικής καταβολής, να της προσδώσει τις πολιτισμικές παραμέτρους του ανθρωπισμού και να εντοπίσει τα όποια προνόμιά μας απέναντί της στην κοινότητα της γλώσσας."

    ΑπάντησηΔιαγραφή