Εργασιακά: Τα ρουσφέτια της τρόικας

Παρακολουθώντας κανείς (θέλοντας και μη) τα τελευταία επεισόδια του ιδιότυπου ψυχοδράματος υπό τον τίτλο: «διαπραγματεύσεις με την τρόϊκα», αξίζει να σταθεί λίγο στην «εμπλοκή» που παρουσιάσθηκε την προηγούμενη εβδομάδα, και ενώ οι πληροφορίες έκαναν λόγο για επερχόμενη οριστική συμφωνία, με την υποτιθέμενα «αιφνίδια» απαίτηση των τροϊκανών για νέες νομοθετικές πρωτοβουλίες στα εργασιακά, στην κατεύθυνση της περαιτέρω απορρύθμισης της αγοράς εργασίας (πείτε το «ευελιξία» αν το προτιμάτε), της διευκόλυνσης των απολύσεων (και μάλιστα των μαζικών), της μείωσης των αποζημιώσεων (και μάλιστα...αναδρομικά!!!), της κατάργησης (αντί του ισχύοντος «παγώματος») των τριετιών και της διευκόλυνσης (και νομοθετικά, γιατί πρακτικά ήδη ισχύει) των εργοδοτών να αξιώνουν από τους εργαζόμενους οποτεδήποτε τους εξυπηρετεί και άνευ προειδοποίησης υπερωριακή απασχόληση και υπερεργασία χωρίς επιπρόσθετη αμοιβή. Η επιμονή (επιμονή που «φάνηκε» προς στιγμήν να απειλεί συνολικά τη «διαπραγμάτευση») των κυρίων Τόμσεν, Μαζούχ και Μόρς (αν δεν απατώμαι), ως επιτελών της τρόϊκας (αλλά και ως φυσικών προσώπων), στις αξιώσεις τους περί τα εργασιακά, ενός θέματος που δεν άπτεται της δημοσιονομικής προσαρμογής που οφείλει να κάνει το ελληνικό κράτος, γεννά απορίες και επιδέχεται διαφόρων πιθανών ερμηνειών.

   Η πολιτική ερμηνεία της στάσης των τροϊκανών αξιωματούχων από την αντιπολίτευση και τους εν γένει «σκληρούς» αντιμνημονιακούς  είναι ότι πρόκειται περί προσυνεννοημένου με την κυβέρνηση «θεάτρου», ώστε να φανεί ότι η κυβέρνηση (που κατά τα άλλα έχει δώσει «γην και ύδωρ») ή έστω κάποιοι εκ των πολιτικά πιεζόμενων κυβερνητικών εταίρων ανθίστανται και δεν υποχωρούν πίσω από τις περίφημες «κόκκινες γραμμές» τους. Η άποψη αυτή θέλει την τρόϊκα να δίδει δια των απορριφθέντων -στη φάση αυτή- αξιώσεων της ένα πολιτικό φύλο συκής στους κυβερνητικούς για να καλύψουν την πολιτική απογύμνωση της υπαναχώρησης τους από τις προεκλογικές τους εξαγγελίες περί «επαναδιαπραγμάτευσης», «απαγκίστρωσης» κοκ. Δεν ξέρω αν η εκτίμηση αυτή είναι βάσιμη -προσωπικά δεν τη συμμερίζομαι-, αλλά επί της ουσίας ουδεμία πολιτική βοήθεια δεν δίδεται με τέτοια τεχνάσματα σε μία κυβέρνηση με ούτως ή άλλως πολύ μικρό πολιτικό κεφάλαιο, με την οικονομία κλινικά νεκρή, την κοινωνία σε απόγνωση και αναβρασμό και το πολιτικό σύστημα αποσταθεροποιούμενο και κλονιζόμενο από την ανομία και τον επελαύνοντα ναζιστικό εξτρεμισμό.
Στο κάτω-κάτω της γραφής, η πρόσφατη ιστορία έχει δείξει, ότι όταν η τρόϊκα εγείρει κάποιο θέμα, ακόμη κι αν προσωρινά υποχωρήσει, επανέρχεται πάντα δριμύτερη στις αξιώσεις της. Θα επακολουθήσουν άλλωστε και άλλες δόσεις...

   Έτερη ερμηνεία της τροϊκανής επιμονής στις περί τα εργασιακά ρυθμίσεις, προερχόμενη και αυτή από ακραίους αντιμνημονιακούς -και ελαφρώς συνωμοσιολογική ενδεχομένως- είναι η κάτωθι: η τρόϊκα «εκτελεί» στην Ελλάδα μία συγκεκριμένη «αποστολή», η οποία μεταξύ άλλων («αρπαγή» της αναγκαστικά εκποιούμενης εθνικής, δημόσιας και ιδιωτικής, περιουσίας και των γνωστών και εικαζόμενων -υδρογονάθρακες- πλουτοπαραγωγικών πηγών και πόρων) περιλαμβάνει και την εγκαθίδρυση μιας πρωτόγνωρης για τα ευρωπαϊκά δεδομένα επιχειρηματικής ζώνης εξαιρετικά χαμηλών αμοιβών και πλήρως καταργημένων εργασιακών δικαιωμάτων, ένα βαλκανικό «κινεζοποιημένο» ελντοράντο με τους Έλληνες (ή/και μετανάστες) εργαζόμενους σε ρόλους «κούληδων». Στην πλήρη ανάπτυξη της αυτή η θεωρία θέλει τη χώρα μας σε ρόλο «πειραματόζωου» να αποτελεί το πεδίο πρώτης δοκιμής των πολιτικών αυτών πριν την ενδεχόμενη επέκταση τους σε ευρύτερο ευρωπαϊκό επίπεδο. Η προσέγγιση αυτή σε γενικές γραμμές μου φαίνεται κατά τι υπερβολική και χωρίς να επεκταθώ ιδιαίτερα θα κάνω δύο επισημάνσεις: α) η -και κυριολεκτικά πλέον- «γηραιά» ήπειρος υστερεί σημαντικά, από τους μεν Αμερικανούς σε τεχνολογική και επιστημονική καινοτομία και κυρίως στη διασύνδεση τους με τον κόσμο των επιχειρήσεων και της εργασίας, και από τα ραγδαία αναπτυσσόμενα και δημογραφικά δυναμικά BRICS στο ασύλληπτα «ανταγωνιστικό» εργασιακό κόστος, και, υπό την έννοια αυτή, και σε ένα αμετάκλητα πλέον παγκοσμιοποιημένο οικονομικό περιβάλλον, η πτώση του βιοτικού επιπέδου των περισσότερων ευρωπαϊκών κοινωνιών είναι μάλλον νομοτελειακή. Δυστυχώς προς τούτο...δεν χρειάζεται η εξύφανση κάποιας ιδιαίτερης «παγκόσμιας» συνωμοσίας. β) Αν υποθέσουμε πως υπάρχει ένα σχέδιο πιλοτικής -για την Ευρώπη συνολικά- «κινεζοποίησης» της ελληνικού εργασιακού περιβάλλοντος είναι μάλλον απίθανο να τελεσφορήσει μέχρι τέλους χωρίς συστημική κατάρρευση της πολιτειακής θεσμικής συγκρότησης και της δημοκρατικής νομιμότητας στη χώρα αυτή. Κάθε κοινωνία έχει ένα «όριο θραύσης», και τα πάντα δείχνουν, ότι της ελληνικής κοινωνίας είναι πλέον πολύ κοντά...
 
    Μια τρίτη -και κατά την ταπεινή μου γνώμη πιθανότερη από τις δύο προηγούμενες- ερμηνεία των επίμονων τροϊκανών απαιτήσεων για το ζήτημα των εργασιακών -και μάλιστα στον ιδιωτικό τομέα- είναι ένα είδος ιδεολογικής εμμονής, νεοφιλελεύθερου, εν προκειμένω, φονταμενταλισμού. Με δυο λόγια: αυτή είναι η τεχνοκρατικά ορθή συνταγή, αυτήν εφαρμόζουμε παντού, αυτήν ξέρουμε, αυτήν εμπιστευόμαστε,... βρε αδελφέ (εμείς και άλλοι ...29 κατασκευαστές...μνημονίων). Μη υπαρχούσης της δυνατότητας να βελτιωθεί η ανταγωνιστικότητα της ελληνικής οικονομίας και μέσω πραγματικής υποτίμησης (ή διολίσθησης) του νομίσματος της θα εφαρμοσθεί (μέχρι τέλους και ανενδοίαστα) η λογική και η πρακτική της λεγόμενης εσωτερικής υποτίμησης. Υπάρχουν ασφαλώς καταλληλότεροι εμού για να αντικρούσουν τη λογική αυτή, μια λογική που εν τέλει καταρρίπτεται από την ίδια την πραγματικότητα, από την τραγική, δηλαδή, έως τώρα αποτυχία του ακολουθούμενου προγράμματος, το οποίο -και όχι μόνο στην «απείθαρχη» Ελλάδα- οδηγεί σε πρωτοφανή ύφεση και κοινωνικά αποδιαρθωτική ανεργία. Δεν είναι άλλωστε τυχαίο ότι ακόμη και ο κορυφαίος οικονομολόγος του ίδιου του ΔΝΤ Ολιβιέ Μπλανσάρ πήρε αποστάσεις από την ακολουθούμενη (και) στην Ελλάδα πολιτική, ενώ και άλλοι επιτελείς του ΔΝΤ παραδέχθηκαν ότι έκαναν ένα ...μικρό λάθος στους υπολογισμούς τους για την υφεσιακή επίπτωση της συντελεσθείσας δημοσιονομικής προσαρμογής, γιατί λέει χρησιμοποίησαν ...λάθος πολλαπλασιαστή. Έκαναν λέει τους υπολογισμούς τους με πολλαπλασιαστή 0,5 (δηλαδή υπολόγιζαν ότι για κάθε μονάδα του ΑΕΠ δημοσιονομικής προσαρμογής, θα έπεφτε το ΑΕΠ κατά μισή μονάδα) και τους προέκυψε πολλαπλασιαστής 1,8. ...Δεν έγινε και τίποτα ρε παιδιά, ένα τεχνικό λαθάκι ήταν. Θα τα ξαναλογαριάσουμε.

    Νομίζω όμως, ότι όλα τα ανωτέρω δεν αρκούν για να εξηγήσουν την επιμονή του κυρίου Τόμσεν
-και των συν αυτώ- στις υπό προώθηση εργασιακές (απορ)ρυθμίσεις. Ενδεχομένως συμβαίνει και κάτι άλλο: οι ανωτέρω κύριοι είναι πολύ πιθανό να κάνουν φωτογραφικά ρουσφέτια -γιατί όχι και με το ...αζημίωτο- σε κάποιους, κάποιους εντελώς συγκεκριμένους. Προφανώς και δεν έχω αποδείξεις για να στηρίξω τον ανωτέρω -εξωφρενικό, θα πουν ίσως κάποιοι- ισχυρισμό, αλλά προσεγγίζω το θέμα με την κλασσική ..."Follow the money" («ακολούθησε το χρήμα») λογική. Ποιον εξυπηρετούν τα μέγιστα, και μάλιστα σε αυτή την χρονική στιγμή, αυτές οι ρυθμίσεις; Προφανώς κάποιον που προγραμματίζει να κάνει πολλές (...μα πάρα πολλές) απολύσεις. Στον τραπεζικό κλάδο έχουν ανακοινωθεί και επίκεινται μεγάλες συγχωνεύσεις. Μόνο από τον γάμο Εθνικής-Eurobank αναμένονται -σύμφωνα με παράγοντες της αγοράς- πάνω από δέκα χιλιάδες απολύσεις. Ο χρηματοπιστωτικός κλάδος, είναι δε, εκείνος ο κλάδος της οικονομίας, όπου το κόστος μισθοδοσίας (μπόνους κτλ) είναι το βασικό κόστος (γιατί ούτε ΦΠΑ υπάρχει, ούτε άλλοι αξιόλογοι φόροι στις συναλλαγές, ούτε εισαγόμενες πρώτες ύλες, ούτε κόστος ενέργειας κτλ). Θα μπορούσε δε να προσθέσει κανείς, ότι δεν είναι το πρώτο ρουσφέτι που κάνει η τρόικα στις τράπεζες. Πολύ πρόσφατα, είχε προηγηθεί η ιστορία της μη καταβολής των 550 εκ. ευρώ που οφείλουν οι τράπεζες στο ελληνικό δημόσιο ως μερίσματα, λόγω παλαιότερων κρατικών ενισχύσεων και εγγυήσεων (αθροιστικά άνω των 150 δις ευρώ πλέον), και τα οποία, καίτοι είχαν εγγραφεί ως έσοδα στον εκτελούμενο προϋπολογισμό, η τρόϊκα παρενέβη για να καταβληθούν από τους φορολογούμενους με την μορφή επιπλέον φόρων. Πρόκειται για μια ξεκάθαρη προσπάθεια δημιουργίας ενός επιδοτούμενου από τον κρατικό προϋπολογισμό και τους φορολογούμενους τραπεζικού ολιγοπωλίου, που αφ'ενός δεν αιμοδοτεί  -δεν δύναται κιόλας πλέον-την πραγματική οικονομία με ρευστότητα και αφ'ετέρου «προικίζεται» με τη δυνατότητα να μειώσει δραματικά το κόστος των αποζημιώσεων για τις μαζικές απολύσεις που προγραμματίζει. Έτερος εργοδοτικός κλάδος που πριμοδοτείται ιδιαιτέρως από τις προωθούμενες ρυθμίσεις -λόγω κυρίως της εποχιακής φύσης του κύκλου εργασιών του- είναι οι ξενοδόχοι (κυρίως οι μεγαλύτεροι) από αυτούς. Όλοι, άλλωστε, οι άλλοι εργοδοτικοί φορείς εμφανίζονται αντίθετοι στις συγκεκριμένες αξιώσεις των τροϊκανών.

   Εκτιμώ ότι οι αντιδράσεις -και των κυβερνητικών εταίρων- στην περαιτέρω μείωση της προστασίας της εργασίας στον ιδιωτικό τομέα είναι δικαιολογημένες και θα πρέπει να είναι σθεναρές και σταθερές. Η εργασία στον ιδιωτικό τομέα στην Ελλάδα, εν αντιθέσει με την απόλυτη προστασία -ακόμη και των ...επιόρκων- στο δημόσιο, είναι ελλειματική και όχι υπερβολική. Έχει πλέον διαμορφωθεί ένα εργασιακό φαρ-ουέστ, όπου ανθεί η μαύρη-αδήλωτη εργασία, η καταχρηστική και απλήρωτη υπερωριακή απασχόληση και αμοιβές-φιλοδωρήματα, κυρίως για τους νεότερους εργαζόμενους. Το πρόβλημα της ανταγωνιστικότητας των ελληνικών επιχειρήσεων πολύ λίγο έχει να κάνει πια με το συμπιεσμένο εργασιακό κόστος (όχι πάνω από 20-25% του συνολικού κόστους παραγωγής), αλλά σχετίζεται κατά 70-75% με το κόστος των πρώτων υλών, των ενδιάμεσων αγαθών, της ενέργειας, των μεταφορών, τους φόρους, τη γραφειοκρατία, την κρατική διαφθορά, τις καθυστερήσεις στην απονομή δικαιοσύνης και βεβαίως το κόστος του χρήματος. Αυτά -μαζί με τον νομισματικό κίνδυνο και την πολιτικοκοινωνική αστάθεια- αποτρέπουν τις επενδύσεις και τη δημιουργία θέσεων εργασίας και όχι η υποτιθέμενη δυσκολία να γίνουν απολύσεις.

    Εντούτοις, διάφοροι καλοπροαίρετοι και ιδεολογικά συνεπείς φιλελεύθεροι διανοητές και οικονομολόγοι επιμένουν: «μόνο αν κάποιος μπορεί να απολύσει εύκολα, με μικρό κόστος, και χωρίς περιορισμούς, θα προχωρήσει και σε προσλήψεις». Προσθέτουν δε και το ηθικού περιεχομένου επιχείρημα: «Εντάξει με τα δικαιώματα των εργαζομένων, αυτά των ανέργων ποιος θα τα προασπίσει;»
Για την πρώτη αιτίαση, έχω να πω ότι καμιά θεωρία δεν είναι πανάκεια σε όλες τις πιθανές συνθήκες. Εν μέσω βαθύτατης οικονομικής κρίσης και ασφυξίας η δυνατότητα εύκολων απολύσεων σημαίνει ότι θα γίνουν μόνον αυτές, και όχι και δημιουργία νέων θέσεων εργασίας. Αυτό τουλάχιστον δείχνει η έως τώρα εμπειρία. Θα καταθέσω δε και δύο απορίες που εκκινούν (και αυτές) από  φιλελεύθερη ηθικο-φιλοσοφική σκοπιά:
α) Ο εργοδότης που πραγματοποίησε ελευθέρα τη βουλήσει λανθασμένες επιλογές ως προς τον αριθμό αλλά και τα προσόντα των υπαλλήλων που προσέλαβε δεν πρέπει να χρεώνεται το όποιο -ή έστω μέρος αυτού- κόστος των λανθασμένων του επιλογών (όπως πιστώνεται και την αυξημένη παραγωγικότητα και τη δημιουργικότητα των αντίστοιχων ορθών επιλογών του);
β) Τα στελέχη εκείνα που σταδιοδρόμησαν στον ιδιωτικό τομέα, και σε κάποια φάση της καριέρας τους απέρριψαν ενδεχομένως δελεαστικές και αυξημένων αποδοχών προτάσεις ανταγωνιστικών προς την επιχείρηση που εργάζονταν επιχειρήσεων, επιλέγοντας να επενδύσουν στην οικοδόμηση μιας σταθερής και μακροχρόνιας σχέσης με την ίδια επιχείρηση, γνωρίζοντας ότι αυτό σταθεροποιούσε τη θέση τους και αύξανε -δια της σωρευόμενης εμπειρίας- τα προσόντα αλλά και τα εργασιακά τους δικαιώματα, δεν κινδυνεύουν τώρα με μια εντελώς άδικη αντιμετώπιση και ανατροπή των δεδομένων στα οποία βασίμως δικαιούνταν να υπολογίζουν;