8 Σεπ 2011

08/09/1941: Έναρξη πολιορκίας του Λένινγκραντ

Σαν σήμερα, πριν από 70 ακριβώς χρόνια ξεκινούσε η πολιορκία του Λένινγκραντ (σημερινής Αγίας Πετρούπολης) ή πολιορκία των 900 ημερών. Πρόκειται για ένα συγκλονιστικό ιστορικό γεγονός, ένα από τα σημαντικότερα κεφάλαια του Β'Παγκοσμίου Πολέμου (από τα καθοριστικότερα δε, για την κατάληξη του), μια από τις σπουδαιότερες ίσως στιγμές στην ιστορία της ανθρωπότητας. Το Λένινγκραντ ήταν στρατηγικής σημασίας στόχος για τον Χίτλερ, λόγω της μεγάλης βιομηχανίας του (ειδικά στην παραγωγή όπλων), αλλά και για προφανείς συμβολικούς λόγους (η πόλη του Λένιν). Η πόλη πολιορκήθηκε ανηλεώς από την Βέρμαχτ για 872 ημέρες (ως τις 27 Ιανουαρίου του 1944) με θύματα εκατομμύρια ανθρώπους κυρίως άμαχο πληθυσμό. Η αδυναμία των ναζιστικών δυνάμεων να κάμψουν την αντίσταση των λοιμοκτονούντων υπερασπιστών της πόλης και να την καταλάβουν σημάδεψε το σύγχρονο αυτό έπος. Τις γερμανικές, φινλανδικές και ισπανικές (φρανκικές) δυνάμεις που πολιόρκησαν την πόλη διοικούσε ο διοικητής της Στρατιάς του Βορρά Στρατάρχης Βίλχελμ Ρίττερ φον Λέεμπ, ενώ διοικητής των Σοβιετικών δυνάμεων υπεράσπισης της πόλης τέθηκε ο στρατηγός Γκεόργι Ζούκοφ. Η πόλη βομβαρδίστηκε από το πυροβολικό και την Λουφτβάφε και ο ανεφοδιασμός της αποκόπηκε σε αρχική φάση πλήρως. Με αυτά τα δεδομένα, η λογική έλεγε ότι η παράδοση της πόλης εξαιτίας της πείνας και του χειμερινού ψύχους, σε συνδυασμό με τους καθημερινούς βομβαρδισμούς των υποδομών, ήταν υπόθεση λίγων μηνών. Βάσει των υπολογισμών που έγιναν στις 12 Σεπτεμβρίου, η επάρκεια τροφίμων για τους πολιορκημένους ήταν η ακόλουθη: άλευρα και σιτηρά 35 ημέρες, ζυμαρικά 30 ημέρες, κρέας 33 ημέρες, λίπη 45 ημέρες, ζάχαρη 60 ημέρες.
Πράγματι, οι συνθήκες ζωής στο Λένινγκραντ έγιναν άθλιες. Στα τέλη του Σεπτέμβρη τα αποθέματα πετρελαίου εξαντλήθηκαν και απαγορεύθηκε η χρήση ηλεκτρικής ενέργειας σε μη στρατιωτικές εγκαταστάσεις. Μία απόπειρα να χρησιμοποιηθεί ξυλεία από τα γύρω δάση απέτυχε παταγωδώς, αφού οι υποσιτισμένοι κάτοικοι κάλυψαν μόνο το 1% του πλάνου. Ο χειμώνας που ξεκινούσε χωρίς τρόφιμα και θέρμανση (με την θερμοκρασία να πέφτει στους – 30 °C κατά τους χειμερινούς μήνες) ήταν τραγικός για την μεγαλούπολη, που όμως κατάφερε να οργανώσει σθεναρή αντίσταση.

Η σοβιετικη αντισταση

Το Λένινγκραντ σώθηκε εκείνον τον πρώτο χειμώνα χάρη στον αδύναμο κρίκο του κλοιού: τις νοτιοανατολικές ακτές της Λάντογκα. Ο Φον Λέεμπ προσπάθησε το Νοέμβριο να τις ελέγξει καταλαμβάνοντας το Τιχβίν (κομβική πόλη 200 χμ. ανατολικά του Λένινγκραντ), δεν κατάφερε όμως να το κρατήσει - τον Δεκέμβριο εξαναγκάσθηκε σε υποχώρηση με βαρύτατες απώλειες, αφήνοντας έτσι ένα μικρό κενό. Δόθηκε έτσι στον Κόκκινο Στρατό η ευκαιρία να παίξει το τελευταίο του χαρτί, κάνοντας κάτι εξωπραγματικό: κατασκεύασε το Δρόμο της Ζωής (Дорога жизни) επάνω στην παγωμένη λίμνη, από τη ΝΑ ακτή προς τη ΝΔ, δημιουργώντας οδό εφοδιασμού σε τρόφιμα και πολεμοφόδια.
Το πρώτο δρομολόγιο έγινε στις 20/11 και μπορεί με απόλυτους αριθμούς ο Δρόμος της Ζωής να μην απέδωσε πολλά (δύο στα τρία καμιόνια καταστρέφονταν από πυρά των γερμανικών αεροπλάνων), ακόμη όμως και αυτά τα λίγα υπήρξαν αρκετά για να σωθεί η πόλη. Επίσης, ο Δρόμος της Ζωής υπήρξε πολύτιμος για την εκκένωση της πόλης από ασθενείς και τραυματίες: μέχρι τις 24 Απριλίου που σταμάτησαν τα δρομολόγια λόγω τήξης των πάγων, υπολογίζεται πως απομακρύνθηκαν 514.000 άμαχοι και 35.000 στρατιώτες.
Παράλληλα με τις στρατιωτικές επιχειρήσεις, η πόλη προσπάθησε να διατηρήσει την πνευματική ζωή της, στο βαθμό που ήταν εφικτό. Τα σχολεία και τα πανεπιστήμια συνέχισαν να λειτουργούν, ενώ οι πολιτιστικοί θησαυροί της αποθηκεύθηκαν στα υπόγεια του Μουσείου Ερμιτάζ και του Αγίου Ισαάκ - μάλιστα ο τεράστιος χρυσός θόλος του τελευταίου καλύφθηκε με χρώμα, για να μη δίνει στόχο στα γερμανικά αεροπλάνα.
Εν τω μεταξύ, οι κακουχίες των κατοίκων στο εσωτερικό της πόλης συνεχίζονταν. Οι πάγοι της Λάντογκα έλιωσαν και τα καμιόνια του Δρόμου της Ζωής αντικαταστάθηκαν από φορτηγίδες, αλλά και πάλι οι περισσότερες βυθίζονταν από πυρά της Λουφτβάφε. Άρχισαν να αναφέρονται μεμονωμένα περιστατικά κανιβαλισμού που αντιμετωπίσθηκαν με άμεσες εκτελέσεις. Τουλάχιστον οι κάτοικοι δεν είχαν πλέον να αντιπαλέψουν τις πολύ χαμηλές θερμοκρασίες, ενώ το ηθικό τους ήταν ανεβασμένο. Ολόκληρο το 1942 κύλησε χωρίς σημαντικές στρατιωτικές επιχειρήσεις, με την κατάσταση να έχει παγιωθεί: οι μεν Σοβιετικοί πέθαιναν κατά χιλιάδες από πείνα αλλά αδυνατούσαν να σπάσουν τον κλοιό από ξηράς, οι δε Γερμανοί ήθελαν να μπουν στην πόλη, αλλά τους ήταν τεχνικά αδύνατο και ήλπιζαν μόνο σε παράδοση των πολιορκημένων.
Προς το τέλος της άνοιξης ήταν πια ξεκάθαρο ότι η πόλη άντεξε και τα γερμανικά σχέδια απέτυχαν. Λίγο νωρίτερα ο Φον Λέεμπ είχε υποβάλει την παραίτησή του, επικαλούμενος τυπικά λόγους υγείας, και αντικατασταθεί από το στρατηγό Γκέοργκ φον Κύχλερ. Κατά ένα παιχνίδι της τύχης, η αποτυχία του στο Λένινγκραντ τού έσωσε τη ζωή. Εάν είχε καταφέρει να ισοπεδώσει την πόλη όπως είχε διαταχθεί, σίγουρα δεν θα γλίτωνε με απλή φυλάκιση 3 ετών μετά τη λήξη του πολέμου. Από την άλλη, βέβαια, δεν είναι δυνατό να προβλεφθεί ποια θα ήταν η έκβαση του πολέμου εάν είχε καταληφθεί γρήγορα η πόλη, αφού μεγάλα τμήματα της «Ομάδας Στρατιών Βορρά» θα είχαν απεμπλακεί για να συνεισφέρουν στις μάχες της Μόσχας (Οκτώβριος 1941 - Ιανουάριος 1942) και του Στάλινγκραντ (Αύγουστος 1942 - Φεβρουάριος 1943).
Στα γεγονότα αυτής της φάσης αξίζει να αναφερθεί η Επιχείρηση Μπουρίνι, με τον ασυνήθιστο στόχο της υλοποίησης μιας συναυλίας. Από τη Μόσχα όπου βρισκόταν, ο Ντμίτρι Σοστακόβιτς είχε συνθέσει μία συμφωνία αφιερωμένη στην αντίσταση του Λένινγκραντ (Opus 60, Leningrad). Ένα αεροσκάφος έσπασε το γερμανικό αποκλεισμό και πέταξε τις παρτιτούρες μέσα σε ένα σακίδιο, ενώ επαγγελματίες μουσικοί ανακλήθηκαν από τα χαρακώματα και σχημάτισαν συμφωνική ορχήστρα για την εκτέλεσή της. Η παράσταση δόθηκε στις 9 Αυγούστου και μεταδόθηκε με μεγάφωνα σε όλη την πόλη, αφού προηγουμένως τρεις χιλιάδες οβίδες εκτοξεύθηκαν κατά θέσεων του γερμανικού πυροβολικού, ώστε να εξασφαλισθεί η σιγή του κατά τη διεξαγωγή της.

Η λυτρωση

Έχοντας την εμπειρία της προηγούμενης χρονιάς, ο Κόκκινος Στρατός επανενεργοποίησε το Δρόμο της Ζωής το Δεκέμβριο του '42 στη Λάντογκα. Αυτή τη φορά όμως, πέρα από το δρόμο για τα κάρα και τα φορτηγά, έστησε και σιδηρόδρομο μήκους 30 χμ. Επίσης από το φθινόπωρο είχε ποντίσει πετρελαιαγωγό σε βάθος 12,5 μέτρων, ο οποίος έγινε απρόσβλητος από τα γερμανικά πυρά όταν πάγωσε η επιφάνεια της λίμνης.
Για τον ηρωισμό των κατοίκων της, η πόλη ήταν η μόνη της Σοβιετικής Ένωσης που έλαβε από τους Δυτικούς τον τιμητικό τίτλο της Ηρωικής Πόλης.
Στις 18 Ιανουαρίου του 1943, πεντακόσιες ημέρες από την έναρξη της πολιορκίας και σχεδόν ταυτόχρονα με τη νίκη στο Στάλινγκραντ, παίχθηκε η πρώτη πράξη της λύτρωσης: υπό τις οδηγίες του Ζούκοφ οι σοβιετικοί πέτυχαν επιτέλους να διανοίξουν χερσαία δίοδο, σπάζοντας την πολιορκία στα νοτιοανατολικά με την Επιχείρηση Αστραπή (Операция Искра). Τον επόμενο μήνα διεύρυναν αυτή τη δίοδο με τη Μάχη στο Κράσνι Μπορ, όπου αποδεκάτισαν τη Γαλάζια Μεραρχία (με απώλειες κοντά στο 75%, η ήττα αυτή είναι η χειρότερη στην ιστορία του ισπανικού στρατού). Οι συνθήκες ζωής στην πόλη βελτιώθηκαν, αλλά και πάλι ήταν δύσκολη μια γενική αντεπίθεση που θα εκδίωκε τους πολιορκητές. Μία νέα προσπάθεια (Επιχείρηση Πολικός Αστέρας) απέτυχε εξαιτίας της γερμανικής υπεροπλίας και αυτή η κατάσταση διατηρήθηκε για όλο το 1943.
Τελικά η πολιορκία λύθηκε τον Ιανουάριο του 1944, όταν ο Κόκκινος Στρατός κατάφερε την οριστική απώθηση των εισβολέων. Τότε ολόκληρη η ανθρωπότητα βρέθηκε μπροστά στο μέγεθος της τραγωδίας αλλά και του ηρωισμού: από τα τρία εκατομμύρια κατοίκους του Λένινγκραντ, οι 800.000-1.100.000 πέθαναν από τους βομβαρδισμούς και την πείνα. Ακούστηκαν πολλές χαρακτηριστικές ιστορίες για ανθρώπους που προτίμησαν να πεθάνουν από το κρύο παρά να κάψουν τη βιβλιοθήκη τους για να ζεσταθούν, ή για τον καθηγητή Βοτανικής του πανεπιστημίου που προτίμησε να πεθάνει από πείνα, παρά να φάει τη συλλογή που περιελάμβανε πλήθος βρώσιμων φυτών, καρπών και σπόρων (περισσότερα από 200.000 τεμ. διαφόρων ειδών).
Πηγές: Wikipedia Iστορία του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου

4 σχόλια:

  1. Kαι μια συνέντευξη της επιζήσασας Γκαλίνας Γκερότσκαγια στην Kαθημερινή http://portal.kathimerini.gr/4dcgi/_w_articles_kathextra_7_06/09/2011_405123

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  2. Μεγάλος αγώνας,ενός μεγάλου λαού!
    Δεν μπορώ να μη σχολιάσω πως στο βωμό του υπέρτατου αγώνα, η σοσιαλιστική ορολογία υποχώρησε ατάκτως.
    Ολα τέθηκαν στην υπηρεσία της "μητέρας Ρωσίας" (αντίο διεθνισμός) και το σύνθημα ήταν η νίκη στον "μεγάλο πατριωτικό πόλεμο".
    Σημαντική υπήρξε και η βοήθεια σε πολεμικό υλικό που έστειλαν οι ΗΠΑ,γεγονός το οποίο μεταπολεμικά η σοβιετική προπαγάνδα επιμελώς και απέκρυψε.
    Το δυστύχημα ήταν πως ο στρατός που συνέτριψε το ναζιστικό τέρας,έμπαινε στις χώρες της Ανατολικής Ευρώπης,όχι ως απελευθερωτής αλλά ως νέος δυνάστης.
    Αλλά γι'αυτά φυσικά καμία ευθύνη δεν έχουν οι απλοί Ρώσοι που πέθαναν υπερασπιζόμενοι την πατρίδα τους...

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  3. Στις 9 Σεπτεμβρίου 1936, στην εναρκτήρια ομιλία του στο ετήσιο συνέδριο του ναζιστικού κόμματος στη Νυρεμβέργη, ο Αδόλφος Χίτλερ δήλωσε ότι ο «μεγαλύτερος κίνδυνος για τον κόσμο είναι η επανάσταση της ηπείρου» με τους “μπολσεβίκους” να ελέγχονται από «το στρατηγείο των επαναστατημένων Εβραίων στη Μόσχα». Στο ζήτημα της σύγχυσης Εβραίων και σοσιαλιστών αναφέρθηκαν και άλλοι ομιλητές, μεταξύ των οποίων και οι Χέρμαν Γκαίρινγκ και Ρούντολφ Χες.
    Σχετικά με την πολιορκία του Λένινγκραντ έχει αναπτυχθεί τα τελευταία χρόνια μία θεωρία από μία μειοψηφία (κυρίως Βρετανών και Αμερικανών) ιστορικών, σύμφωνα με την οποία εσκεμμένα ο Κόκκινος Στρατός άφησε τους Γερμανούς να φθάσουν μέχρι εκεί. Προχωρώντας ακόμη παραπέρα, η θεωρία αυτή υποστηρίζει ότι η κατάληψη του Λένινγκραντ θα εξυπηρετούσε το Στάλιν, διότι οι Γερμανοί θα εξολόθρευαν την πολυάριθμη εβραϊκή κοινότητα και θα εξαφάνιζαν την αυτοκρατορική κληρονομιά της πόλης.
    Για την πλειοψηφία των ιστορικών η άποψη αυτή είναι εξωφρενική, αφού παραγνωρίζει ορισμένα βασικά δεδομένα:
    - Κανείς ηγέτης δε χαρίζει στον εχθρό τη δεύτερη σε πληθυσμό και πρώτη σε ιστορική και συμβολική σημασία πόλη του.
    - Ενδεχόμενη πτώση του Λένινγκραντ θα είχε τεράστιο ψυχολογικό αντίκτυπο σε ολόκληρο το ανατολικό μέτωπο, τη στιγμή που οι Γερμανοί (στις 5 Δεκεμβρίου 1941) βρισκόταν λίγα χιλιόμετρα έξω από τη Μόσχα, αλλά και αργότερα όταν ο Κόκκινος Στρατός κρατούσε με νύχια και δόντια το Στάλινγκραντ και όλα κρέμονταν από μία κλωστή.
    - Εάν ο Στάλιν ήθελε να χαρίσει την πόλη στους Γερμανούς, δε θα έφθανε στο σημείο να κατασκευάσει σιδηρόδρομο επάνω στο παγωμένο νερό για να την ανεφοδιάζει. Αντίθετα, θα είχε κάθε δικαιολογία να διατάξει την παράδοσή της κατά τον πρώτο τραγικό χειμώνα.
    Ο Στάλιν έδειξε συχνά ότι δε διέθετε τους συνήθεις ηθικούς ενδοιασμούς: Εάν ήθελε την εξόντωση της εβραϊκής κοινότητας, θα το διέτασσε απευθείας. Δεν υπήρχε λόγος να θυσιάσει και τον υπόλοιπο πληθυσμό της πόλης.
    Ομολογώ βέβαια ότι δεν κατανοώ τι σχέση μπορεί να έχει η σοσιαλιστική ή όποια άλλη ιδεολογία, μπροστά στον κίνδυνο της έξωθεν απειλής. Στην φασιστική Ελλάδα του Μεταξά, ο Λαός ενώθηκε υπό τις διαταγές του (ως αρχηγού Κράτους) για την αντιμετώπιση της εξωτερικής απειλής, που απλώς έτυχε να είναι φορείς της ίδιας φασιστικής ιδεολογίας. Ομοίως οι Ρώσοι πολέμησαν τον εξωτερικό εχθρό και όχι φασίστες και είχαν τις μεγαλύτερες ποσοτικά και ποσοστιαία απώλειες, με διαφορά, από κάθε άλλο εμπλεκόμενο Λαό! Το Λένινγκραντ σώθηκε εξαιτίας της μεγαλοσύνης του συγκεκριμένου Λαού, φυσικά ευνοήθηκε από την γεωμορφολογία της περιοχής, που επέτρεψε την ύπαρξη αδύναμων νησίδων στην πολιορκία (λίμνη Λάτονγκα), ενώ τον δεύτερο χρόνο της πολιορκίας οι σιδηροδρομική γραμμή των σοβιετικών πάνω στην λίμνη και ο καταποντισμός στα νερά της αγωγού πετρελαίου, κατέστησαν δυνατό τον θρίαμβο, παρά τον σφικτό εναγκαλισμό των γερμανών και φίλων και συμμάχων τους, φιλανδών!

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  4. Ειδικά σε σχέση με την αμερικανική βοήθεια προς την ΕΣΣΔ επισημαίνω τα εξής:
    Το πρόγραμμα εκμίσθωσης και δανεισμού (Lend-Lease Program) ήταν μιας μορφής βοήθεια των ΗΠΑ προς τις χώρες που πολεμούσαν ενάντια στον Άξονα κατά τη διάρκεια του Β' Παγκοσμίου Πολέμου. Ξεκινά με την ψήφιση του σχετικού νόμου (Lend-Lease Act) στις 11 Μαρτίου του 1941, πριν δηλαδή οι ΗΠΑ κηρύξουν τον πόλεμο κατά των χωρών του Άξονα. Αυτό έγινε κατόπιν πίεσης της Μ. Βρετανίας προς τις ΗΠΑ, καθώς σύμφωνα με νόμο του 1934 οι ΗΠΑ μπορούσαν να δώσουν υλική βοήθεια σε χώρες εμπλεκόμενες σε πόλεμο μόνον έναντι μετρητών, και η Μ. Βρετανία είχε ήδη από την άνοιξη του 1941 εξαντλήσει τα συναλλαγματικά της αποθέματα. Με το νόμο Εκμίσθωσης-Δανεισμού, οι ΗΠΑ εκχωρούσαν πολεμικό υλικό σε χώρες εμπλεκόμενες σε πόλεμο έναντι ανταλλάγματος. Βοήθεια μέσω αυτού του προγράμματος έλαβαν 35 χώρες συνολικά, μεταξύ των οποίων η Μ. Βρετανία, η Σοβ. Ένωση, η Κίνα και οι Ελεύθεροι Γάλλοι. Το συνολικό ύψος της βοήθειας ήταν περί τα $50 δις, η αποπληρωμή των οποίων από τις χώρες που την έλαβαν άρχισε αμέσως μετά τη λήξη του πολέμου. Η αποπληρωμή έγινε με διάφορους τρόπους και όχι μόνο με μετρητά, π.χ. η Μ. Βρετανία εκχώρισε τη χρήση βάσεων για 99 χρόνια σε νησιά της Καραϊβικής και αλλού. Στη δεκαετία του '60 οι χώρες που έλαβαν τη βοήθεια την αποπλήρωσαν πλήρως, πλην της Σοβ. Ένωσης που είχε αποπληρώσει μόνο το 1/3 της βοήθειας που έλαβε κατά τη διάρκεια του πολέμου. Το 1972 η Σοβ. Ένωση συμφώνησε να αποπληρώσει το χρέος της μέχρι το 2001. Η Σοβιετική Ένωση ουδέποτε αρνήθηκε την συγκεκριμένη βοήθεια, έστω και αν έκανε σοβαρή προσπάθεια να την υποτιμήσει οικονομικά!

    ΑπάντησηΔιαγραφή