Εκπαιδευτικές μεταρρυθμίσεις: Στοχεύσεις και αστοχίες

Ψηφίσθηκε προ ημερών με πρωτοφανή για τα μεταπολιτευτικά κοινοβουλευτικά δεδομένα διακομματική πλειοψηφία νέος νόμος για την τριτοβάθμια εκπαίδευση και χαιρετίσθηκε από μεγάλο μέρος του ελληνικού τύπου και της μπλογκόσφαιρας ως βαρύνουσας σημασίας μεταρρύθμιση, πιθανώς ιστορικών διαστάσεων. Από την άλλη μεριά, μεγάλο μέρος της πανεπιστημιακής κοινότητας (διδακτικό προσωπικό και φοιτητές) αντέδρασαν και αντιδρούν με σφοδρότητα, και καταλήψεις έχουν ήδη ξεκινήσει σε πολλά πανεπιστημιακά ιδρύματα. Δεν είναι στόχος του παρόντος σημειώματος να σχολιασθεί ο νέος νόμος-πλαίσιο (για να ενθυμούμαστε λίγο και την δεκαετία του '80, στην οποία θα επανέλθουμε παρακάτω), αν και ως μία κατ'αρχήν τοποθέτηση μπορεί να λεχθεί, ότι κατά την εκτίμηση του γράφοντος, πρόκειται για πρωτοβουλία που βρίσκεται σε θετική κατεύθυνση και θα βοηθήσει πιθανότατα στην βελτίωση του, από τα ελληνικά τριτοβάθμια εκπαιδευτικά ιδρύματα, παρεχομένου επιπέδου σπουδών. Εκτιμώ ότι αντίστοιχος, αν όχι μεγαλύτερος μεταρρυθμιστικός οίστρος πρέπει να δειχθεί από την ελληνική πολιτεία για στην πρωτοβάθμια και δευτεροβάθμια εκπαίδευση. Ένα οικοδόμημα βασίζεται πρωτευόντως στην ισχυρή του θεμελίωση και έπονται όλα τα άλλα, και θεμέλια στην παιδεία είναι το νηπιαγωγείο, το δημοτικό και το γυμνάσιο. Επιθυμώ δε, να καταθέσω μια πρόταση μηδενικού δημοσιονομικού κόστους και υψίστης συμβολικής αξίας: την άμεση, πραγματική επαναλειτουργία των προτύπων δημοσίων γυμνασίων και λυκείων στις μεγαλύτερες τουλάχιστον πόλεις της χώρας.

Το 1982 ως μαθητής της έκτης δημοτικού, προετοιμαζόμουν να δώσω εξετάσεις για εισαγωγή μου σε ένα εκ των προτύπων δημοσίων Γυμνασίων (Ανάβρυτα ή Βαρβάκειο). Τελικώς δεν έδωσα εξετάσεις, γιατί η βαλκανική εκδοχή της "σοσιαλιστικής" σκέψης της εποχής επέβαλε στην νέα τότε κυβέρνηση την κατάργηση των εξετάσεων και την αντικατάσταση τους με τη «δίκαιη και χωρίς αποκλεισμούς» διαδικασία επιλογής της κλήρωσης. Τελικώς αυτό που καταργήθηκε δεν ήταν οι εξετάσεις, αλλά η ίδια η ύπαρξη των προτύπων δημοσίων Γυμνασίων, γιατί πρότυπα σχολεία χωρίς επιλογή μαθητών, πολύ απλά δεν υφίστανται. Ποιοι έχασαν από την απόφαση αυτή; Όχι βέβαια τα τέκνα της άρχουσας τάξης (πήγαιναν, πηγαίνουν και θα πηγαίνουν στο Κολλέγιο), αλλά τα κάποιων δυνατοτήτων και φιλοπονίας παιδιά των μεσο- και μικρομέσο- στρωμάτων της ελληνικής κοινωνίας. Έχασε ακόμη η ελληνική κοινωνία και το ελληνικό κράτος τη δυνατότητα να εκπαιδεύσει σε πρότυπα σχολειά κάποιους από τους πιο προικισμένους βλαστούς της. Ποιος κέρδισε; OΥΔΕΙΣ. Τι συνέβη τότε; Mετονομάσθηκαν τα πρότυπα σχολεία σε πειραματικά (τα περισσότερα και γνωστότερα από τα οποία είχαν χτισθεί ως δωρεέες ευεργετών) και ταυτόχρονα έγιναν δύο σημαντικές μεταβολές: τερματίσθηκε η επιλογή των μαθητών με εξετάσεις αντικαθιστώμενη από κλήρωση (και μάλιστα όχι πάντα αδιάβλητη) καταργώντας δηλαδή το κριτήριο της αριστείας και προοδευτικά σταμάτησε και η επιλογή των καθηγητών  με αυστηρά κριτήρια, επιλογές που σε συνδυασμό με την σταδιακή αύξηση του αριθμού των μαθητών, οδήγησαν τα εξαιρετικά αυτά σχολειά μετά από δεκαετίες που είχαν χτίσει την φήμη τους και την παράδοση τους στην απαξίωση και το μαρασμό. 

Ίσως ο αναγνώστης  στο σημείο αυτό να σκέφτεται: "Mα, καλά εδώ δεν υπάρχει χαρτί για τα σχολικά βιβλία, το κράτος καταρρέει και εσύ κλαις για τα  Ανάβρυτα και την Ιονίδειο"; H απάντηση είναι σαφής και ξεκάθαρη: NAI. 

 Τα πρότυπα σχολεία επιτελούσαν τρεις βασικότατες λειτουργίες που στη σημερινή συγκυρία είναι κρισιμότερες από ποτέ: Προωθούσαν την αριστεία και την αξιοκρατία στην εκπαίδευση επιλέγοντας τους καλύτερους μαθητές με εξετάσεις και παρέχοντας τους την καλύτερη δυνατή παιδεία, ευνοούσαν την κοινωνική κοινωνικότητα παρέχοντας υψηλού επιπέδου εφόδια και κουλτούρα σε παιδιά μεσαίων και φτωχών οικογενειών που δεν είχαν τη δυνατότητα να επιλέξουν ένα μεγάλο ιδιωτικό σχολείο και ετοίμαζαν πολίτες με υψηλό επίπεδο και φρόνημα για να στελεχώσουν και σταδιοδρομήσουν σε κρίσιμους κοινωνικούς και οικονομικούς χώρους.  Κάθε σοβαρό κράτος χρειάζεται μια υψηλού επιπέδου υπαλληλία και επιστημονικό δυναμικό σε διάφορους τομείς (διπλωματία, στρατός, δικαιοσύνη, υγεία, παιδεία) και τα σοβαρότερα φροντίζουν για την προετοιμασία τους. Επί χρόνια διαβάζουμε π.χ.  για το εξαιρετικά υψηλό επίπεδο της τουρκικής στρατιωτικοδιπλωματικής ελίτ π.χ. Νταβούτογλου (αναρωτιέμαι τι έχουμε εμείς να αντιπαραβάλουμε).  Αυτά τα πράγματα δεν επιτυγχάνονται τυχαία.

Η αλήθεια είναι, ότι η σημερινή ηγεσία του υπουργείου παιδείας έκανε κάποια δειλά βήματα προς την σωστή κατεύθυνση τον περασμένο Μάϊο, με ένα ατελές νομοθέτημα  http://www.saisp.gr/ionideios/files/thesis/protipa_sxoleia.pdf, 

που περιλαμβάνει διατάξεις για τα  πρότυπα πειραματικά, όπως τα αποκαλεί σχολεία, χωρίς να φθάσει όμως ως το τέλος του δρόμου με την επαναφορά εξετάσεων για την επιλογή μαθητών στα γυμνάσια (δεν την αποκλείει, την αφήνει στη διακριτική ευχέρεια των σχολικών συμβουλίων μαζί ίσως και με κλήρωση για κάποια ποσοστά των εισερχομένων μαθητών, ενώ  καθιερώνει εξετάσεις για την εισδοχή στα πρότυπα λύκεια). Αυτά είναι νομίζω ημίμετρα, αλλά δείχνουν θετικές προθέσεις. Είναι νομίζω ευθύνη της  πολιτικής παράταξης που βαρύνεται με το ατόπημα αυτό της δεκαετίας του '80 να το επανορθώσει (όπως φαίνεται ότι συμβαίνει και με τα πανεπιστήμια).

Υ.Γ.1. Η γελοιογραφία είναι του Γιάννη Καλαϊτζή από την σημερινή Ελευθεροτυπία.

Υ.Γ.2. Έναυσμα για το παρόν σημείωμα έδωσε ένα εξαιρετικό κείμενο του Βαγγέλη Πάλμου.

http://nikorestis.blogspot.com/2011/09/10.html

Υ.Γ.3. Στενός προσωπικός μου φίλος, μετοίκησε στα τέλη της δεκαετίας του '70 από επαρχιακή πόλη, στερούμενος την οικογένεια του, στην Αθήνα για να φοιτήσει στο Βαρβάκειο. Τέτοιου τύπου θυσίες ήταν και είναι έτοιμη να κάνει η ελληνική οικογένεια για να δώσει στα παιδιά της καλύτερη μόρφωση.