Πρόκειται για σχόλια δημοσιευμένα τον Αύγουστο του 2011 στο ιστολόγιο της Ανεξάρτητης Κίνησης Ιατρών
http://iatriko-forum.blogspot.com/
Πόση ελευθερία δικαιούνται οι εχθροί της ελευθερίας;
ΔΕΥΤΈΡΑ, 8 ΑΥΓΟΎΣΤΟΥ 2011
Τις πρώτες ώρες μετά το μακελειό στη Νορβηγία η πιθανότερη εκδοχή για τον/τους δράστη/ες εφέρετο να ήταν κάποια ακραία ισλαμιστική-τρομοκρατική οργάνωση. Σύντομα ξεκαθάρισε ότι επρόκειτο για Νορβηγό, λευκό και χριστιανό τον Anders Behring Breivik, ο οποίος αυτόματα θεωρήθηκε παράφρων, μανιακός δολοφόνος, για να προκύψει τελικά ότι δεν είχαμε να κάνουμε με έναν διαταραγμένο αλλά με έναν φανατικό ιδεολόγο, εθνικιστή, ισλαμοφάγο, αντικομμουνιστή. Βοηθούσης της οικονομικής κρίσης καθώς και της όξυνσης των μεταναστευτικών πιέσεων οι ακραίες εθνικιστικές και ρατσιστικές αντιλήψεις και οι πολιτικοί σχηματισμοί που τις πρεσβεύουν κερδίζουν έδαφος και καταγράφουν ανοδικά εκλογικά ποσοστά σε όλες σχεδόν τις ευρωπαϊκές χώρες ακόμη και στις πλουσιότερες και παραδοσιακά κοινωνικά και πολιτικά ανεκτικές χώρες του ευρωπαϊκού Βορρά (Φινλανδία, Ολλανδία, Σουηδία, Δανία)
http://tvxs.gr/node/90594
http://news.kathimerini.gr/4dcgi/_w_articles_world_2_26/07/2011_450537
http://tvxs.gr/node/90594
http://news.kathimerini.gr/4dcgi/_w_articles_world_2_26/07/2011_450537
Η ίδια η Νορβηγία είναι ίσως η πλουσιότερη χώρα της Ευρώπης, μια πολιτεία θεσμισμένη με βάση την ευρύτατη δυνατή συναίνεση, μια κοινωνία με κουλτούρα ανοχής στην διαφορετικότητα. Οι δημοκρατικές λοιπόν πολιτείες, οι ανοιχτές κοινωνίες, οι προοδευμένες οικονομίες βρίσκονται αντιμέτωπες με τους χειρότερους εφιάλτες τους: την άρνηση της ίδιας τους της ουσίας και της υπόστασης από ένα διαρκώς αυξανόμενο ποσοστό των πολιτών τους που στρέφονται στις αγκάλες της πιο μισαλλόδοξης δυνατής άκρας δεξιάς. Δεν είναι μάλιστα λίγοι αυτοί που υποστηρίζουν, ότι ακριβώς αυτή η συναινετική πολιτική κουλτούρα που επικράτησε στις χώρες αυτές και που δεν προσφέρει επαρκείς δυνατότητες εκτόνωσης της δυσφορίας των πολιτών (ένα είδος συναινετικού πολιτικού κομφορμισμού) οδηγεί τους «πολιτικά κορεσμένους» πολίτες στην υιοθέτηση ακραίων ιδεολογιών και πρακτικών (http://www.kastaniotis.com/book/978-960-03-4788-3).
Τα ερωτήματα που γεννούνται είναι πολλά και οι απαντήσεις εξαιρετικά δύσκολες.
Εν πρώτοις το ερώτημα του τίτλου: Πόση ελευθερία δικαιούνται οι εχθροί της ελευθερίας;
Το ερώτημα αυτό ετέθη για πρώτη φορά μετά τη Γαλλική Επανάσταση από τους Ιακωβίνους και τον αρχηγό τους Ροβεσπιέρο και η απάντηση που έδωσαν, ότι οι εχθροί της δημοκρατίας πρέπει να πατάσσονται, οδήγησε στην περίοδο της τρομοκρατίας, στις γκιλοτίνες και τελικά και τον ίδιο τον Ροβεσπιέρο στην λαιμητόμο. (http://www.tovima.gr/relatedarticles/article/?aid=155874 και http://tvxs.gr/news/%CF%83%CE%B1%CE%BD-%CF%83%CE%AE%CE%BC%CE%B5%CF%81%CE%B1/%CE%BC-%CF%81%CE%BF%CE%B2%CE%B5%CF%83%CF%80%CE%B9%CE%AD%CF%81%CE%BF%CF%82-%CE%B7-%C2%AB%CE%B4%CE%B9%CE%BA%CF%84%CE%B1%CF%84%CE%BF%CF%81%CE%AF%CE%B1%C2%BB-%CF%84%CE%BF%CF%85-%CF%84%CF%81%CF%8C%CE%BC%CE%BF%CF%85). Κατά τα λεγόμενα του Μαξιμιλιανού Ροβεσπιέρου, «η μαλθακότητα προς τους προδότες θα μας καταστρέψει όλους». Αλλά και αν δεχθούμε ότι οι συνθήκες στις σημερινές ευρωπαϊκές δημοκρατίες πόρρω απέχουν από την Γαλλία του 18ου αιώνα, το ερώτημα επανέρχεται: πόση ελευθερία δράσης και κινήσεων μπορεί να εκχωρηθεί σε πολιτικούς σχηματισμούς, οργανώσεις ή κόμματα της άκρας δεξιάς ή και της άκρας αριστεράς που ξεκάθαρα και διακηρυγμένα εναντιώνονται στην κοινοβουλευτική δημοκρατία και επιδιώκουν την ανατροπή της και την αντικατάσταση της από κάποιου είδους δικτατορία (των αρίστων; των χριστιανών; του προλεταριάτου; αδιάφορο).
Είναι δημοκρατικό να διώκονται οι φορείς ακραίων απόψεων για την ιστορία όπως συμβαίνει σε πολλές χώρες με τους αρνητές του ολοκαυτώματος ή και των εγκλημάτων των κομμουνιστικών καθεστώτων;
Οι απαντήσεις σε τέτοιου είδους ερωτήματα φαντάζουν δύσκολες, αλλά κατά τη γνώμη μου πρέπει να δοθούν και να είναι κατά το δυνατόν ξεκάθαρες και ευκρινείς. Η δημοκρατία είναι πολίτευμα δύσκολο και ευαίσθητο. Είναι μια διαρκής άσκηση ελευθερίας, μια καθημερινή μάχη με τις προκαταλήψεις μας. Η ανεκτικότητα την τρέφει, δεν την υπονομεύει. Η ελευθερία έκφρασης που εκχωρεί στους αρνητές της ποτίζει και δεν πριονίζει τις ρίζες της. Η ηθική της υπεροχή πηγάζει και αποδεικνύεται από την ανοχή στους πολεμίους της και την αυστηρότητα στους λειτουργούς της. Η ασφάλεια δεν εμπεδώνεται με περιστολή ελευθεριών, ισχύει μάλλον το αντίθετο. Το πρόβλημα με τους φονταμενταλιστές είναι ότι είναι δύσκολο να μπούμε στην θέση τους, να σκεφτούμε όπως εκείνοι. Για αυτό καταφέρνουν να μας πλήττουν με τρόπο ανεπαίσθητο, πανούργο, αποτελεσματικό (http://www.protagon.gr/?i=protagon.el.8emata&id=6646).
Η ήττα μας όμως υπογράφεται, όταν μας επιβάλλουν την ηθική τους ατζέντα, όταν αναγκαζόμασθε (ή νομίζουμε ότι αναγκαζόμασθε) να μετέλθουμε των δικών τους μεθόδων για να τους πλήξουμε, με την ψευδαίσθηση ότι ο σκοπός αγιάζει τα μέσα.
Αφού διασώθηκαν με δημόσιο χρήμα, οι μεγα-τράπεζες της κρίσης απειλούν τώρα με μια δεύτερη ύφεση
ΔΕΥΤΈΡΑ, 1 ΑΥΓΟΎΣΤΟΥ 2011
Χρηματοπιστωτική Ασυδοσία-Πολιτική Αβουλία
"Πως πάω γιατρέ; Θα ζήσω μερικά χρονάκια ακόμη;" με ρώτησε προ ημερών ο τελευταίος μου ασθενής της ημέρας εκείνης, μόλις τελείωσα με το υπερηχογράφημα καρδιάς και ενώ τοποθετούσα τον ηχοβολέα στη θέση του. "Είστε πολύ καλά και νομίζω ότι θα ζήσετε πολλά χρόνια ακόμη", του αποκρίθηκα χαμογελαστός. "Πρέπει να ζήσουμε να ξεπληρώσουμε και τα χρέη" μου αντέτεινε με χιουμοριστική διάθεση, "Για τόσο πολλά χρόνια δεν μπορώ να εγγυηθώ" του αποκρίθηκα στην ίδια παιγνιώδη διάθεση. "Τι τα θες γιατρέ, είμαστε η τελευταία σοβιετική δημοκρατία του κόσμου, το τελευταίο κομμουνιστικό καθεστώς στην Ευρώπη, αυτό το τεράστιο κράτος μας κατέστρεψε", πρόσθεσε ο ασθενής που παρεπιμπτόντως είναι συνταξιούχος δημόσιος υπάλληλος-εκπαιδευτικός. Δεν συνηθίζω να ξανοίγομαι σε πολιτικές συζητήσεις με τους ασθενείς και η κουβέντα έμεινε κάπου εκεί. Οι απόψεις του ασθενούς αυτού δεν είναι μεν πλειοψηφικές στην ελληνική κοινωνία, κερδίζουν όμως διαρκώς έδαφος, και κερδίζουν έδαφος γιατί περικλείουν μέρος της αλήθειας και περιγράφουν μέρος της ελληνικής πραγματικότητας.
Το ξεχείλωμα του στενού και ευρύτερου δημοσίου τομέα που ξεκίνησε από τη δεκαετία του ΄80 και στην πραγματικότητα ποτέ δεν σταμάτησε, η εξακόντιση των δημοσίων δαπανών κατευθύνθηκε κυρίως σε μη παραγωγικές, μη αναπτυξιακές δραστηριότητες και μάλιστα με δανεικά χρήματα, η γραφειοκρατική τροχοπέδη του κράτους σε κάθε πτυχή της οικονομικής και κοινωνικής δραστηριότητας στην χώρα μας, η θηριώδης φοροδιαφυγή και φοροκλοπή (γιατί τέτοια είναι π.χ. η μη απόδοση εισπραχθέντος Φ.Π.Α.), η πελατειακή και διαπλεκόμενη λειτουργία του πολιτικού συστήματος, οι στρεβλώσεις του ασφαλιστικού συστήματος, οι αδιαφανείς και τερατώδεις αμυντικές-εξοπλιστικές δαπάνες, το μαύρο πολιτικό χρήμα, συνέβαλαν τα μέγιστα στη διόγκωση του δημοσίου χρέους της χώρας και μας κατέστησαν τον ευάλωτο κρίκο στην αλυσίδα των κρατών της ευρωζώνης. Αυτή η οπτική ερμηνείας του προβλήματος μας δεν είναι πλήρης αλλά υπερέχει μεθοδολογικά κατά τούτο: εστιάζει στο τι έφταιξε στην χώρα και φθάσαμε σε αυτό το σημείο και επικεντρώνει στο ποια πράγματα πρέπει να διορθώσουμε εμείς ανεξάρτητα από το τι μας προσφέρει και μας ζητά η Τρόικα και αν θέλετε, λένε πολλοί, τα κράτη της ευρωζώνης έκαναν το καθήκον τους με την πρόσφατη απόφαση τους απέναντι στην Ελλάδα (http://www.consilium.europa.eu/uedocs/cms_data/docs/pressdata/en/ec/123978.pdf καιhttp://news247.gr/oikonomia/oikonomika/ti_provlepei_to_neo_paketo_diaswshs_gia_thn_ellada.1196283.html) , πρέπει λέει τώρα να κάνουμε και εμείς το καθήκον μας, όπου ως καθήκον ορίζεται: ιδιωτικοποιήσεις, πώληση δημόσιας περιουσίας και απολύσεις εργαζομένων στο δημόσιο. Οι απόψεις αυτές εκφράζονται κυρίως από θιασώτες της καθαρά φιλελεύθερης σχολής σκέψης και πέραν από πολιτική αφετηρία έχουν και φιλοσοφική: ο κάθε άνθρωπος και κατ΄επέκταση κάθε κοινωνική ομάδα ή κάθε δημοκρατικά κυβερνώμενη χώρα έχει ή πρέπει να έχει ελευθερία επιλογών και άρα να φέρει και ακεραία την ευθύνη των επιλογών αυτών, άρα, φταίξαμε, είμασταν σπάταλοι , οφείλουμε να πληρώσουμε, δεν μας φταίει κανένας άλλος, ούτε ο διεθνής καπιταλισμός, ούτε οι κερδοσκόποι των αγορών, ούτε οι οίκοι αξιολόγησης. Οι απόψεις αυτές περιέχουν μέρος, θαρρώ, της αλήθειας που αφορά στην ελληνική παθογένεια, αλλά είναι σαφές ότι δεν ερμηνεύουν επαρκώς το τι έχει συμβεί με την ελληνική κρίση δανεισμού αλλά και πολύ περισσότερο με την παγκόσμια εκτόξευση του δημοσίου χρέους (http://www.simvoulatoras.com/2011/03/10.html,http://www.avgi.gr/ArticleActionshow.action?articleID=604587, καιhttp://www.economist.com/content/global_debt_clock). Αν η Ελλάδα πληρώνει την παθογένεια του κρατικίστικου (αντί)αναπτυξιακού της μοντέλου, τι ακριβώς πληρώνει η υπάκουη στις αγορές- μοντέλο οικονομικού νεοφιλελευθερισμού Ιρλανδία, η χώρα υπόδειγμα ως προς την πολιτική συναίνεση για τις πολιτικές λιτότητας-ΔΝΤ Πορτογαλία, ο τέως παράδεισος των χρηματιστών Ισλανδία, γιατί κινδυνεύουν η Ισπανία, η Ιταλία, ακόμη και το Βέλγιο ή η Γαλλία; Υπάρχει άραγε πιο οικονομικά φιλελεύθερη χώρα από τις Η.Π.Α. που την τελευταία στιγμή και με έναν αμφίβολης διάρκειας πολιτικό συμβιβασμό γλίτωσαν από το αδιανόητο της στάσης πληρωμών (http://www.enet.gr/?i=news.el.kosmos&id=298121 και http://news247.gr/ellada/
Το ξεχείλωμα του στενού και ευρύτερου δημοσίου τομέα που ξεκίνησε από τη δεκαετία του ΄80 και στην πραγματικότητα ποτέ δεν σταμάτησε, η εξακόντιση των δημοσίων δαπανών κατευθύνθηκε κυρίως σε μη παραγωγικές, μη αναπτυξιακές δραστηριότητες και μάλιστα με δανεικά χρήματα, η γραφειοκρατική τροχοπέδη του κράτους σε κάθε πτυχή της οικονομικής και κοινωνικής δραστηριότητας στην χώρα μας, η θηριώδης φοροδιαφυγή και φοροκλοπή (γιατί τέτοια είναι π.χ. η μη απόδοση εισπραχθέντος Φ.Π.Α.), η πελατειακή και διαπλεκόμενη λειτουργία του πολιτικού συστήματος, οι στρεβλώσεις του ασφαλιστικού συστήματος, οι αδιαφανείς και τερατώδεις αμυντικές-εξοπλιστικές δαπάνες, το μαύρο πολιτικό χρήμα, συνέβαλαν τα μέγιστα στη διόγκωση του δημοσίου χρέους της χώρας και μας κατέστησαν τον ευάλωτο κρίκο στην αλυσίδα των κρατών της ευρωζώνης. Αυτή η οπτική ερμηνείας του προβλήματος μας δεν είναι πλήρης αλλά υπερέχει μεθοδολογικά κατά τούτο: εστιάζει στο τι έφταιξε στην χώρα και φθάσαμε σε αυτό το σημείο και επικεντρώνει στο ποια πράγματα πρέπει να διορθώσουμε εμείς ανεξάρτητα από το τι μας προσφέρει και μας ζητά η Τρόικα και αν θέλετε, λένε πολλοί, τα κράτη της ευρωζώνης έκαναν το καθήκον τους με την πρόσφατη απόφαση τους απέναντι στην Ελλάδα (http://www.consilium.europa.eu/uedocs/cms_data/docs/pressdata/en/ec/123978.pdf καιhttp://news247.gr/oikonomia/oikonomika/ti_provlepei_to_neo_paketo_diaswshs_gia_thn_ellada.1196283.html) , πρέπει λέει τώρα να κάνουμε και εμείς το καθήκον μας, όπου ως καθήκον ορίζεται: ιδιωτικοποιήσεις, πώληση δημόσιας περιουσίας και απολύσεις εργαζομένων στο δημόσιο. Οι απόψεις αυτές εκφράζονται κυρίως από θιασώτες της καθαρά φιλελεύθερης σχολής σκέψης και πέραν από πολιτική αφετηρία έχουν και φιλοσοφική: ο κάθε άνθρωπος και κατ΄επέκταση κάθε κοινωνική ομάδα ή κάθε δημοκρατικά κυβερνώμενη χώρα έχει ή πρέπει να έχει ελευθερία επιλογών και άρα να φέρει και ακεραία την ευθύνη των επιλογών αυτών, άρα, φταίξαμε, είμασταν σπάταλοι , οφείλουμε να πληρώσουμε, δεν μας φταίει κανένας άλλος, ούτε ο διεθνής καπιταλισμός, ούτε οι κερδοσκόποι των αγορών, ούτε οι οίκοι αξιολόγησης. Οι απόψεις αυτές περιέχουν μέρος, θαρρώ, της αλήθειας που αφορά στην ελληνική παθογένεια, αλλά είναι σαφές ότι δεν ερμηνεύουν επαρκώς το τι έχει συμβεί με την ελληνική κρίση δανεισμού αλλά και πολύ περισσότερο με την παγκόσμια εκτόξευση του δημοσίου χρέους (http://www.simvoulatoras.com/2011/03/10.html,http://www.avgi.gr/ArticleActionshow.action?articleID=604587, καιhttp://www.economist.com/content/global_debt_clock). Αν η Ελλάδα πληρώνει την παθογένεια του κρατικίστικου (αντί)αναπτυξιακού της μοντέλου, τι ακριβώς πληρώνει η υπάκουη στις αγορές- μοντέλο οικονομικού νεοφιλελευθερισμού Ιρλανδία, η χώρα υπόδειγμα ως προς την πολιτική συναίνεση για τις πολιτικές λιτότητας-ΔΝΤ Πορτογαλία, ο τέως παράδεισος των χρηματιστών Ισλανδία, γιατί κινδυνεύουν η Ισπανία, η Ιταλία, ακόμη και το Βέλγιο ή η Γαλλία; Υπάρχει άραγε πιο οικονομικά φιλελεύθερη χώρα από τις Η.Π.Α. που την τελευταία στιγμή και με έναν αμφίβολης διάρκειας πολιτικό συμβιβασμό γλίτωσαν από το αδιανόητο της στάσης πληρωμών (http://www.enet.gr/?i=news.el.kosmos&id=298121 και http://news247.gr/ellada/
Aκολουθεί ένα πολύ ενδιαφέρον, εκτιμώ, και πληρέστερο από τη δική μου εισαγωγή κείμενο για το θέμα αυτό, του δημοσιογράφου και συγγραφέα Πέτρου Παπακωνσταντίνου, που δημοσιεύθηκε στην Κυριακάτικη Καθημερινή (ναυαρχίδα της φιλελεύθερης σκέψης στον ελληνικό τύπο και καλύτερη, κατά τη γνώμη μου, ελληνική εφημερίδα) στις 17/07/2011.
Όλη η εξουσία στους... τραπεζίτες!
Αφού διασώθηκαν με δημόσιο χρήμα, οι μεγα-τράπεζες της κρίσης απειλούν τώρα με μια δεύτερη ύφεσηΤου Πέτρου Παπακωνσταντίνου
«Το μέλλον του καπιταλισμού τίθεται υπό αμφισβήτηση και η οικονομία της αγοράς απειλείται». Η δραματική προειδοποίηση δεν προέρχεται από κάποιον ακραίο σχολιαστή του κίτρινου Τύπου, όπως θα μπορούσε να υποθέσει κανείς, αλλά από τον αξιότιμο κύριο Τόμας Χένινγκ, ανώτατο στέλεχος της αμερικανικής Ομοσπονδιακής Τράπεζας. Το πιο ενδιαφέρον στοιχείο πρόσφατης ομιλίας του Αμερικανού αξιωματούχου στο Πανεπιστήμιο της Νέας Υόρκης ήταν ότι εντόπισε την τρομερή απειλή όχι στο ενδεχόμενο κοινωνικής εξέγερσης, ανόδου αντικαπιταλιστικών δυνάμεων ή κάποιου είδους αριστερού λαϊκισμού τύπου Τσάβες, αλλά στις... μεγάλες τράπεζες!
Τα μεγαθήρια της Γουόλ Στριτ, που έφεραν την παγκόσμια οικονομία στο χείλος της αβύσσου το 2008, «είναι θεμελιωδώς ασύμβατα με τον καπιταλισμό», υποστήριξε ο Χένινγκ. «Για να λειτουργήσει ο καπιταλισμός, οι επιχειρήσεις, συμπεριλαμβανομένων των χρηματοπιστωτικών, πρέπει να έχουν τη δυνατότητα ή και να υποχρεωθούν να συναγωνίζονται ελεύθερα και ανοιχτά, πληρώνοντας το τίμημα των αποτυχιών τους». Ωστόσο, τα πράγματα δεν εξελίχθηκαν σύμφωνα με τα εγχειρίδια του κλασικού φιλελευθερισμού. Οι προβληματικές μεγα-τράπεζες ονομάστηκαν με περίσσεια κυνισμού «Συστημικά Σημαντικά Χρηματοπιστωτικά Ιδρύματα» (SFISs) και διασώθηκαν με δημόσιο χρήμα, μόνο και μόνο για να γίνουν ακόμη μεγαλύτερες και τοξικότερες. «Σήμερα, παρότι έχουν καταβροχθίσει δισεκατομμύρια δολάρια των φορολογουμένων, τα SFISs έγιναν ακόμη μεγαλύτερα», εξανίσταται ο Χένινγκ.
Εξίσου δριμύ όσο και απροσδόκητο «κατηγορώ» εναντίον των μεγάλων τραπεζών διατύπωσε ο Αμερικανός οικονομολόγος Ιρβιν Στέλτσερ από τις στήλες της Wall Street Journal, της εφημερίδας που απηχεί όσο καμία άλλη τα συμφέροντα του διεθνούς χρηματοπιστωτικού κεφαλαίου. Με αφορμή το πρόβλημα χρέους της Ελλάδας και των άλλων περιφερειακών χωρών της Ευρωζώνης, που ήδη απειλεί να πλήξει και την τρίτη ευρωπαϊκή οικονομία, την Ιταλία, ο Στέλτσερ υποστηρίζει στον εύγλωττο τίτλο του άρθρου του ότι «Η κρίση είναι του παγκόσμιου τραπεζικού συστήματος». Και επεξηγεί:
«Εντάξει, αντιμετωπίζουμε μια κρίση, μόνο που αυτή δεν εξαντλείται στην Ελλάδα… Ανάγοντας την αδυναμία εξυπηρέτησης του ελληνικού χρέους στο μοναδικό πρόβλημα του κόσμου, τεντώνουμε τόσο πολύ τη λέξη «κρίση» για να την εφαρμόσουμε στα βάσανα και τα δημοσιονομικά αδιέξοδα μιας μικροσκοπικής χώρας. Αυτό που οφείλουμε να αναγνωρίσουμε είναι ότι το ελληνικό πρόβλημα αντανακλά πρωτίστως μια κρίση του διεθνούς τραπεζικού συστήματος».
Πολεμική
Η εντεινόμενη εκ των ένδον πολεμική δεν ξενίζει, καθώς σχεδόν τρία χρόνια μετά την κατάρρευση της Lehman Brothers τα μαύρα σύννεφα μαζεύονται ξανά στον ουρανό της παγκόσμιας οικονομίας. Όλα προδιαθέτουν για ένα δράμα με τρεις πράξεις: Σε πρώτο χρόνο, η θύελλα έπληξε την καρδιά του «καπιταλισμού του καζίνο», τα μεγαθήρια της Γουόλ Στριτ και του Σίτι που είχαν συσσωρεύσει τρισεκατομμύρια «τοξικών αποβλήτων», με επισφαλή στεγαστικά δάνεια, παράγωγα και κάθε είδους επενδυτικά σκουπίδια. Παρέχοντας αστρονομικά κονδύλια για να αποτρέψουν τη συστημική κατάρρευση, οι δυτικές κυβερνήσεις διέσωσαν τους μεγάλους ασθενείς, με αντίτιμο να μετατρέψουν, σε δεύτερο χρόνο, την κρίση ιδιωτικού χρέους σε κρίση δημοσίου χρέους - και να φορτώσουν το κόστος στις πλάτες των πολιτών. Σήμερα, όλα δείχνουν ότι εισερχόμαστε στην τρίτη φάση του δράματος, όπου το φίδι δαγκώνει την ουρά του: καθώς το δημόσιο χρέος γίνεται ανεξέλεγκτο, η αποσταθεροποίηση επιστρέφει στις μεγάλες τράπεζες, που συσσωρεύουν ομόλογα-σκουπίδια, απειλώντας να παρασύρουν μαζί τους τον κόσμο όλο σε μια δεύτερη ύφεση, ίσως δραματικότερη από εκείνη του 2008.
Κύρια ευθύνη
Στο τελευταίο του βιβλίο («Μετά το Τέλος»), ο Κώστας Βεργόπουλος σημειώνει: «Οι τράπεζες βαρύνονται με την κύρια ευθύνη για την τρέχουσα κρίση: αντί να μετριάζουν τις οικονομικές διακυμάνσεις, τις εξωθούν κάθε φορά στα άκρα… Στην Ευρώπη, πώς είναι δυνατόν ενώ η οικονομία αυξάνεται με 3%, τα κέρδη να αυξάνονται κατά 15% και τα μπόνους των τραπεζών και των κερδοσκοπικών κεφαλαίων κατά 40% έως 80% ετησίως; Η συντηρητική Figaro αποδέχεται ότι στο σημείο αυτό πρόκειται για «κοινωνική αναίδεια»… Οι τράπεζες με τις επιλογές τους απέβησαν κατά την τελευταία δεκαετία βασική αιτία αποσταθεροποίησης της οικονομίας και της κοινωνίας».
Πρόσφατη μελέτη του γαλλικού Σοσιαλιστικού Κόμματος (L' Hebdo des socialistes, 16/4/2011) καταδεικνύει ότι «τη χρονιά που ακολούθησε την κρίση των στεγαστικών δανείων, οι δυτικές κυβερνήσεις προσέφεραν στις τράπεζες και τα χρηματοπιστωτικά ιδρύματα περισσότερα χρήματα απ' όσα είχε ξοδέψει όλος ο κόσμος για τη στήριξη των φτωχών χωρών σε διάστημα μεγαλύτερο του μισού αιώνα». Από την πλευρά του, ο διευθυντής της Le Monde Diplomatique Σερζ Αλιμί στηλιτεύει την προκλητική ατιμωρησία των υπολόγων για μεγάλης κλίμακας οικονομικά εγκλήματα:
«Η Goldman Sachs, η Morgan Stanley, η JP Morgan είχαν ποντάρει στη χρεοκοπία ριψοκίνδυνων επενδυτικών προγραμμάτων, τα οποία συνιστούσαν με επιμονή στους πελάτες τους. Βγήκαν από την κρίση στη χειρότερη περίπτωση με κάποια πρόστιμα, στην καλύτερη με περισσότερα μπόνους. Στα τέλη της δεκαετίας του '80, ύστερα από αλυσίδα χρεοκοπιών αποταμιευτικών ιδρυμάτων στις ΗΠΑ, 800 τραπεζίτες κατέληξαν στη φυλακή. Εκτοτε, η ισχύς των τραπεζών, γιγαντωμένη από τις συγχωνεύσεις και τη συγκέντρωση κεφαλαίων, μοιάζει να τους έχει εξασφαλίσει ατιμωρησία απέναντι στα κράτη, τα οποία αποδυναμώνονται από το χρέος. Οι υποψήφιοι στις προσεχείς προεδρικές εκλογές των ΗΠΑ, με πρώτο τον Μπαράκ Ομπάμα, ζητιανεύουν ενισχύσεις από την Goldman Sachs». Με αυτά τα δεδομένα, είναι να απορεί κανείς για τη θλιβερή εικόνα ομηρίας της εικονικής «πολιτικής εξουσίας» -κυβερνήσεων και Κοινοβουλίων- έναντι της πραγματικής εξουσίας του χρήματος;
Ιnfo
- Κώστας Βεργόπουλος, «Μετά το Τέλος», Α. Α. Λιβάνη, 2011
- Γιάννης Τόλιος, «Κρίση, απεχθές χρέος και αθέτηση πληρωμών», Τόπος, 2011
- ChristiaMarazzi, «The Violence of Financial Capital», Semiotext (e), 2011
- Serge Halimi, «Quatre ans apres...», Le Monde Diplomatique, Mai 2011
Το «καζίνο» καλά κρατεί
Η κατάρρευση της Lehman Brothers, θεωρητικά αβύθιστου «Τιτανικού» της Γουόλ Στριτ, τον Σεπτέμβριο του 2008, αποκάλυψε με δραματικό τρόπο τα σαθρά θεμέλια του παγκόσμιου χρηματοπιστωτικού συστήματος. Τους επόμενους μήνες, κολοσσοί όπως οι AIG, Citigroup, Bank of America, UBS κ.ά. αποδείχθηκαν επίσης γίγαντες με πήλινα πόδια. Ο κλονισμός του νεοφιλελεύθερου δόγματος και ο υπόρρητος φόβος κοινωνικών εξεγέρσεων τροφοδότησαν πληθωρικές συζητήσεις για την ανάγκη διεθνούς ρύθμισης του διεθνούς χρηματιστικού κεφαλαίου. Ο Κέινς ξανάγινε δημοφιλής και οι προτάσεις για προοδευτικές μεταρρυθμίσεις έπεφταν βροχή: Φορολόγηση των χρηματιστικών συναλλαγών και μεγαλύτερη επιβάρυνση επί των τραπεζιτικών κερδών, εθνικοί φραγμοί στη ροή κερδοσκοπικών κεφαλαίων, αυστηρά μέτρα περιορισμού των διαβόητων παραγώγων («όπλα μαζικής καταστροφής» τα χαρακτήρισε ο Αμερικανός χρηματιστής Γουόρεν Μπάφετ) και άλλα πολλά. Σήμερα, όλα αυτά μοιάζουν με σωρό ερειπίων.
Η μεγάλη ψυχρολουσία ήρθε τον Ιούνιο του 2010, από τον άνθρωπο που ενσάρκωνε μέχρι τότε τις μεγαλύτερες ελπίδες για αυτομεταρρύθμιση του καπιταλισμού, τον Μπαράκ Ομπάμα. Ο Αμερικανός πρόεδρος συζητούσε σοβαρά το ενδεχόμενο να επαναφέρει τον ιστορικό νόμο των Γκλας-Στίγκαλ, τον οποίο είχε υπογράψει ο Ρούσβελτ το 1933, την εποχή των προοδευτικών μεταρρυθμίσεων στο πλαίσιο του «Νέου Κοινωνικού Συμβολαίου» (New Deal). Με τον νόμο αυτό, διαχωρίζονταν αυστηρά οι εμπορικές από τις επενδυτικές τράπεζες, πράγμα που έθετε όρια στα ακραία κερδοσκοπικά φαινόμενα. Η κατάργηση αυτού του νόμου το 1998, επί Μπιλ Κλίντον, άνοιξε τον δρόμο για την πλήρη απελευθέρωση των χρηματιστικών αγορών, τροφοδοτώντας τις γιγαντιαίες φούσκες των τελευταίων ετών. Εντέλει, ώδινεν όρος και έτεκε μυν: ο νόμος Ντοντ-Φρανκ, που υπέγραψε ο Ομπάμα, περιορίστηκε σε οριακές βελτιώσεις, που δεν άλλαξαν σε τίποτα ουσιαστικό την υπάρχουσα τάξη πραγμάτων.
Η δεύτερη απογοήτευση έρχεται από τις σχοινοτενείς διαπραγματεύσεις της Βασιλείας σχετικά με τον περιορισμό της λεγόμενης «μόχλευσης» των τραπεζών – της δυνατότητάς τους, δηλαδή, να ξανοίγονται σε δραστηριότητες πολύ μεγαλύτερες από τα αποθεματικά τους. Την περίοδο της νεοφιλελεύθερης φρενίτιδας, το όριο αυτό ανέβηκε από 10:1 σε 30:1 (πολλοί λένε ότι στην πράξη είναι πάνω από 50:1, δεδομένης της εξαιρετικής αδιαφάνειας των συναλλαγών). Με τις νέες προτάσεις, που θα συζητηθούν τον Νοέμβριο στο πλαίσιο του G-20, το όριο πέφτει γύρω στο 15:1, κάτι που οι περισσότεροι σοβαροί αναλυτές θεωρούν εντελώς ανεπαρκές για να συγκρατήσει τον κερδοσκοπικό πυρετό – ας αφήσουμε που, ακόμη κι αν εγκριθεί αυτή η πρόταση, η υλοποίησή της θα αρχίσει στο δεύτερο μισό της τρέχουσας δεκαετίας. Ζήσε, Μαύρε μου, να φας τον Μάη τριφύλλι…
Αντανάκλαση της αχαλίνωτης κερδοσκοπίας αποτελεί και η πορεία της διεθνούς αγοράς παραγώγων, στα οποία περιλαμβάνονται και τα κακόφημα «ασφάλιστρα χρηματοπιστωτικού κινδύνου» (CDS), πέτρα του σκανδάλου στην τελευταία κρίση. Σύμφωνα με τα πιο πρόσφατα στοιχεία της Τράπεζας Διεθνών Διακανονισμών (BIS), ο συνολικός όγκος τών ανά τον κόσμο συμβάσεων παραγώγων υπερδεκαπλασιάστηκε μέσα σε μία δεκαετία και σήμερα υπολογίζεται ότι φτάνει το εξωφρενικό ύψος των 615 τρισ. δολαρίων, είναι δηλαδή δέκα φορές μεγαλύτερος από τον όγκο της παγκόσμιας, πραγματικής οικονομίας, που υπολογίζεται σε 62 τρισ. δολάρια. Στο μεταξύ, η παγκόσμια αξία των μετοχών ανέρχεται στα 120 τρισ., των ομολόγων σε 50 τρισ. και των αποθεμάτων συναλλάγματος επίσης σε 50 τρισ. Αυτό σημαίνει ότι σε κάθε δολάριο της πραγματικής παραγωγής (εμπορευμάτων και υπηρεσιών) αντιστοιχούν περίπου 14 δολάρια εικονικού χρήματος. Ενα ιδανικό θερμοκήπιο για τις φούσκες και τα κραχ του όχι μακρινού μέλλοντος.
Χρηματιστικά... «Σοβιέτ»!
Τα αδιέξοδα των «πολιτικών διάσωσης» των μεγάλων τραπεζών, ένθεν κακείθεν του Ατλαντικού, τροφοδοτούν αναζητήσεις που μέχρι χθες θεωρούνταν αδιανόητες. Μία από τις προτάσεις που κερδίζουν έδαφος, ακόμη και στους κόλπους του οικονομικού και ακαδημαϊκού κατεστημένου, είναι εκείνη της –προσωρινής ή και μόνιμης– εθνικοποίησης στρατηγικής σημασίας χρηματοπιστωτικών ιδρυμάτων.
Υπέρ αυτής της λύσης τοποθετήθηκε, αμέσως μετά την κατάρρευση της Lehman Brothers, ο Νουριέλ Ρουμπινί. «Η ιδέα ότι η κυβέρνηση θα ρίξει τρισεκατομμύρια δολάρια προσπαθώντας να διασώσει χρηματοπιστωτικά ιδρύματα και ύστερα θα ρίξει κι άλλα χρήματα, υπονομεύοντας το δολάριο, δεν είναι ελκυστική», δηλώνει σε δημοσιογράφο της Wall Street Journal ο πολυσυζητημένος προφήτης καταστροφών και προσθέτει: «Ετσι, αντί να αντιμετωπίζεται ως συνώνυμο του... μπολσεβικισμού, η εθνικοποίηση (των τραπεζών) είναι μια πραγματιστική πρόταση. Οσο παράδοξο κι αν φαίνεται, η πρότασή μου είναι περισσότερο φιλική στην αγορά από την εναλλακτική λύση, τη διατήρηση ιδιωτικών τραπεζών - ζόμπι».
Πραγματικά, η ιδέα του Ρουμπινί –όπως και αντίστοιχες τοποθετήσεις του επί δεκαετίες διοικητή της Ομοσπονδιακής Τράπεζας Αλαν Γκρίνσπαν– δεν αποπνέει τίποτα το σοσιαλιστικό. Περισσότερο εμπνέεται από το προηγούμενο της Σουηδίας, η οποία εθνικοποίησε προσωρινά τις προβληματικές τράπεζες για να τις εξυγιάνει και να τις πουλήσει και πάλι σε ιδιώτες. Αλλοι οικονομολόγοι, όπως ο Νομπελίστας Τζόζεφ Στίγκλιτζ, υιοθετούν μια πιο προοδευτική εκδοχή, προτείνοντας τη μόνιμη δημιουργία ενός ισχυρού, δημόσιου χρηματοπιστωτικού τομέα.
«Υπό καθεστώς ιδιωτικής ιδιοκτησίας», τονίζει ο Στίγκλιτζ στο περιοδικό Progressive, «υπάρχει ένα τεράστιο χάσμα ανάμεσα στα ιδιωτικά κέρδη και στο κοινωνικό όφελος. Υπό τον έλεγχο του Δημοσίου, οι τράπεζες θα έχουν ισχυρότερα κίνητρα να ευθυγραμμιστούν με εκείνα της χώρας». Μεταξύ άλλων, ο Στίγκλιτζ σημειώνει ότι ο δημόσιος τραπεζικός τομέας θα εμπόδιζε τις κατασχέσεις κατοικιών, θα αντιμετώπιζε με κοινωνικά κριτήρια το χρέος των νοικοκυριών και θα έδινε ώθηση σε αναπτυξιακές πρωτοβουλίες.
Λιγότερο αισιόδοξος για τις δυνατότητες μιας μεταρρύθμισης στη λογική του Κέινς, ο Κριστιάν Μαράτσι απορρίπτει τον διαχωρισμό μεταξύ «παραγωγικού - βιομηχανικού» και «παρασιτικού - χρηματοπιστωτικού» τομέα, υποστηρίζοντας ότι οι δύο τομείς διαπλέκονται άρρηκτα. Η κοινωνικοποίηση είναι ήδη γεγονός, μόνο που δεν πρόκειται για λύτρωση, αλλά για εφιάλτη, μας λέει ο Ιταλός οικονομολόγος:
«Με τη μετατροπή του ιδιωτικού χρέους των τραπεζών σε δημόσιο, εξελίσσεται η κοινωνικοποίηση του χρηματιστικού κεφαλαίου μέσω των χρημάτων των φορολογουμένων και της παραγωγής πληθωριστικού χρήματος από τις νομισματικές αρχές. Εμφανίζεται ένα είδος... κομμουνισμού του κεφαλαίου, όπου το κράτος, δηλαδή η κοινότητα των ανθρώπων, εξυπηρετεί τις ανάγκες των “χρηματιστικών Σοβιέτ”, δηλαδή των τραπεζών, των ασφαλιστικών επιχειρήσεων, των επενδυτικών ταμείων και των hedge funds, επιβάλλοντας ένα είδος δικτατορίας των αγορών πάνω στην κοινωνία».
Το Πρόσωπο
Η μεγαλύτερη απειλή για τη ΔημοκρατίαΣυντάκτης της Διακήρυξης της Ανεξαρτησίας, πρώτος υπουργός Εξωτερικών και τρίτος πρόεδρος των Ηνωμένων Πολιτειών, ο Τόμας Τζέφερσον (1743-1826) κατέχει περίοπτη θέση στο πάνθεον των «Ιδρυτών Πατέρων». Αναγεννησιακός άνθρωπος, πολύγλωσσος, εφευρέτης, αρχιτέκτονας, ιδιοκτήτης φυτείας, θεωρητικός της αμερικανικής Δημοκρατίας και πολίτης του κόσμου, ο Τζέφερσον άφησε μια ιδεολογική κληρονομιά, δύο καθοριστικά στοιχεία της οποίας προτιμούν να λησμονούν οι σημερινοί υποστηρικτές του αμερικανικού ονείρου: την απέχθεια για το χρηματιστικό κεφάλαιο και τη νομιμοποίηση της πολιτικής ανυπακοής.
Στα μάτια του Τζέφερσον, ο αγρότης και γενικά ο ανεξάρτητος παραγωγός είναι το βασικό κύτταρο της Δημοκρατίας, ενσάρκωση των θεμελιωδών αξιών της – της παραγωγικής εργασίας, της κοινωνικής ευθύνης και της ατομικής ελευθερίας. Αντίθετα, το χρηματιστικό κεφάλαιο αποτελεί μηχανισμό τοκογλυφίας και υποδούλωσης στον ζυγό του χρέους. Ενας από τους πλέον διάσημους αφορισμούς που του αποδίδονται είναι ο εξής:
«Πιστεύω ότι τα τραπεζικά ιδρύματα είναι πιο επικίνδυνα για τις ελευθερίες μας από τους μόνιμους στρατούς. Αν ο αμερικανικός λαός επιτρέψει σε ιδιωτικές τράπεζες να ελέγξουν την κυκλοφορία του χρήματος, πρώτα με τον πληθωρισμό κι ύστερα με τον αποπληθωρισμό, οι τράπεζες και οι επιχειρήσεις που θα μεγαλώνουν δίπλα τους θα αφαιρέσουν από τον λαό όλη την ιδιοκτησία, μέχρις ότου τα παιδιά του ξυπνήσουν άστεγα στη γη που κατέκτησαν οι γονείς τους».
Θερμός οπαδός της Γαλλικής Επανάστασης, αρνήθηκε να την επικρίνει ακόμη και στα δύσκολα χρόνια της Τρομοκρατίας, επί Ροβεσπιέρου. «Λίγη ανταρσία, πού και πού, είναι καλό πράγμα, τόσο απαραίτητο για την πολιτική ζωή όσο οι θύελλες για τον φυσικό κόσμο», έγραφε σε επιστολή του προς τον Μάντισον. Και σε μια άλλη επιστολή του προς τον Ανταμς, προσέθετε: «Το πνεύμα της αντίστασης στην κυβέρνηση είναι τόσο πολύτιμο σε ορισμένες περιπτώσεις, ώστε να επιθυμώ να το βλέπω πάντα ζωντανό».
Ρομαντικός απόηχος μιας άλλης εποχής, που πέρασε ανεπιστρεπτί, μαζί με τους ανεξάρτητους καλλιεργητές της αμερικανικής γης, που έδωσαν τη θέση τους στην αστική ζούγκλα; Ισως. Γεγονός παραμένει ότι στη συνείδηση των σύγχρονων Αμερικανών ο Τζέφερσον είναι πάντα ο «πρόεδρος του λαού», ένας από τους τρεις δημοφιλέστερους προέδρους όλων των εποχών, πλάι στον Τζορτζ Ουάσιγκτον και τον Αβραάμ Λίνκολν. Κι αυτό κάτι λέει…
Υ.Γ. 1. Τα σκίτσα είναι του Ανδρέα Πετρουλάκη.
Υ.Γ. 2. Καλό μήνα και καλή ξεκούραση σε όλους
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου