Ήταν λάθος μας

Εξ αφορμής δημοσίευσης του προσχεδίου νόμου που αφορά την αλλαγή του τρόπου λήψης ιατρικών ειδικοτήτων και άλλα ζητήματα που αφορούν την ιατρική εκπαίδευση στην χώρα, επιθυμώ να καταθέσω ορισμένες σκέψεις, προεκτείνοντας και την συζήτηση περί αυτοκριτικής.
Όσοι φοιτούσαμε στις αρχές της δεκαετίας του '90 και πιο συγκεκριμένα το 1991 στις ιατρικές σχολές της χώρας, θυμόμασθε, ότι μια παραπλήσια με τη σημερινή νομοθετική πρωτοβουλία για το καθεστώς λήψης ιατρικής ειδικότητας είχε προσπαθήσει να αναλάβει ο τότε υπουργός Υγείας κύριος Σούρλας. Τότε δεν ήταν σχέδιο νόμου αλλά προεδρικό διάταγμα και προέβλεπε μέσες-άκρες τα εξής: κατάργηση της λίστας αναμονής για την έναρξη ειδίκευσης, θέσπιση εξετάσεων για το σκοπό αυτό, μεταβίβαση της αρμοδιότητας διενέργειας των εξετάσεων αυτών, όπως και του καθορισμού του αριθμού των ιατρών που θα ξεκινούσαν κατ'έτος την ειδίκευση τους, στις ιατρικές εταιρείες ανά ειδικότητα, δραστικό περιορισμό του αριθμού όσων θα ειδικεύονταν σε ειδικότητες άλλες πλην της Γενικής Ιατρικής, με μεσομακροπρόθεσμη κατεύθυνση ο ιατρικός πληθυσμός της χώρας μας να απαρτίζεται κατά 70% από γενικούς ιατρούς και κατά 30% από ειδικούς ιατρούς, με παράλληλη σταδιακή αναμόρφωση του συστήματος υγείας στα βρετανικά πρότυπα του GP (General Practicioner). Οι αντιδράσεις στο Π.Δ. Σούρλα ήταν καθολικές σχεδόν, το σύνολο των ιατρικών σχολών κατελήφθη επί πολλές εβδομάδες, το Π.Δ. απεσύρθη και το θέμα δεν ηγέρθη ξανά για τα επόμενα 20 χρόνια. Ο κύριος λόγος της έντονης και καθολικής (δεν αφορούσε μόνο τους αριστερούς) αντίδρασης των φοιτητών της ιατρικής της εποχής εκείνης, ήταν, ότι δεν υπήρχε καμία εμπιστοσύνη στο αδιάβλητο των εξεταστικών διαδικασιών που προωθούνταν (χαρακτηριστικά πέραν των γραπτών εξετάσεων προβλεπόταν και συνέντευξη των υποψηφίων), όταν μάλιστα, η διενέργεια των εξετάσεων θα ήταν αρμοδιότητα των ίδιων ανθρώπων, που με τις μεταγραφές φοιτητών εξωτερικού που ενέκριναν, υπερτετραπλασίαζαν τον αριθμό των φοιτητών των ιατρικών σχολών σε σχέση με τους δια πανελληνίων εξετάσεων εισαχθέντες. Θεωρήθηκε με δυο λόγια, ότι είχε μπει ο λύκος να φυλάει τα πρόβατα.

Η στάση μας τότε, μπορεί να εκκινούσε από λογικές επιφυλάξεις, αλλά απεδείχθη λανθασμένη. Εντελώς. Η άποψη μου είναι, ότι, αν είχε καθιερωθεί πριν 20 χρόνια διαδικασία εξετάσεων για την έναρξη ειδικότητας και είχαν μπει σοβαροί  περιορισμοί στον αριθμό των προς ειδίκευση ιατρών, πρώτον, πολλοί συνάδελφοι θα είχαν γλιτώσει πολλά χρόνια αναμονής στη λίστα (χρόνια από τα καλύτερα και παραγωγικότερα της ζωής τους που μετατρέπονται σε ψυχοφθόρα, ανούσια και αντιπαραγωγική αναμονή, αποκόπτοντας και την συνέχεια και τον ειρμό της επιστημονικής και επαγγελματικής τους συγκρότησης),  και δεύτερον (και κυριότερον), θα είχε ενδεχομένως αναστραφεί η τραγική αύξηση του αριθμού των ιατρών, που κατέληξε στο σημερινό εκρηκτικό ιατρικό υπερπληθωρισμό, γιατί όλη αυτή η δυσκολία για την λήψη ειδικότητας θα λειτουργούσε ως αντικίνητρο. Είναι επίσης πιθανόν, τυχόν οικοδόμηση του συστήματος πρωτοβάθμιας περίθαλψης της χώρας πάνω στους γενικούς ιατρούς (εξαγγέλθηκε έκτοτε από όλους σχεδόν τους υπουργούς υγείας και ποτέ δεν υλοποιήθηκε), να είχε οδηγήσει σε ένα σύστημα πιο λειτουργικό, με σαφώς χαμηλότερο κόστος και με αποσυμφόρηση των νοσοκομείων και των εφημεριών τους, που στην πραγματικότητα παρέχουν, ως μη όφειλαν, υπηρεσίες πρωτοβάθμιας φροντίδας υγείας. Όσο για τις ανησυχίες περί αδιαβλήτου των εξετάσεων, στην πορεία διαπιστώθηκε ότι και η λίστα αναμονής παρακάμπτονταν συχνά (κυρίως με επίκληση υπαρκτών ή ανυπάρκτων προβλημάτων υγείας).
Υπάρχει επίσης, μια άλλη προσέγγιση, οικονομικά και φιλοσοφικά φιλελεύθερης λογικής, που λέει ότι δεν πρέπει να υπάρχουν φραγμοί και ρυθμίσεις, ας απελευθερώσουμε τα πάντα, ας γίνει καθένας ότι θέλει και ας αφήσουμε την πάνσοφη αγορά (ή αν θέλετε τη ζωή) να ρυθμίσει μόνη της τα πράγματα. Στις εξετάσεις αντιτίθενται και άλλοι εκκινώντας από άλλες ιδεολογικές αφετηρίες: η γνώση λένε δεν μπορεί να στερηθεί από κανέναν, άλλο πρόσβαση στη γνώση, άλλο επαγγελματικά δικαιώματα. Στην περίπτωση της άσκησης της ιατρικής και οι δύο αυτές προσεγγίσεις είναι, εκτιμώ, μη ρεαλιστικές. Η ιατρική με οικονομικούς όρους ή όρους αγοράς έχει την εξής ιδιαιτερότητα: o πάροχος της υπηρεσίας καθορίζει-δημιουργεί εν πολλοίς και τη ζήτηση για την υπηρεσία που προσφέρει, δεν ζητούν οι ασθενείς ειδικές και πολυέξοδες εξετάσεις, οι ιατροί τις παραγγέλνουν, δεν προσέρχεται ένας ασθενής αυτοβούλως για να χειρουργηθεί, ακολουθεί τη συμβουλή ενός ιατρού. Έχει αποδειχθεί δε, πέραν πάσης αμφισβήτησης, ότι η αύξηση του αριθμού των γιατρών, και μάλιστα των εξειδικευμένων και υπερεξειδικευμένων απογειώνει τις δαπάνες υγείας. Το θέμα αυτό πραγματεύεται εκπληκτικά  ο νομπελίστας οικονομολόγος Paul Krugman στο κεφάλαιο 11 του βιβλίου του "Η συνείδηση ενός προοδευτικού"-εκδόσεις Πόλις. Στο επιχείρημα δε, ότι η πρόσβαση στη γνώση, άρα εν προκειμένω και στην ειδίκευση, πρέπει να είναι ανεμπόδιστη, έχω να αντιτάξω το εξής: η ιατρική είναι μια εφαρμοσμένη επιστήμη που απαιτεί εξαιρετικά μακροχρόνια και επίπονη εκπαίδευση και οδηγεί νομοτελειακά και ως μονόδρομος σχεδόν στην άσκηση ενός επαγγέλματος, που πλέον στην χώρα μας διεξάγεται με όρους ενός πρωτοφανούς σε παγκόσμιο επίπεδο πληθωρισμού, που οδηγεί στην επαγγελματική εξαθλίωση. Καταφέραμε, και η κοινωνία να πληρώνει υπέρογκα ποσά (που δεν έχει) για δαπάνες υγείας και πολλοί γιατροί (και όσο περνάει ο καιρός θα γίνονται περισσότεροι) να πένονται.
Καταλήγοντας, συμφωνώ με την κατεύθυνση του προσχεδίου νόμου για τις ειδικότητες και την ιατρική εκπαίδευση (ανεξάρτητα αν ο διάβολος μπορεί να κρύβεται στις λεπτομέρειες), ήταν άλλωστε μία από τις προτάσεις που είχα από καιρό καταθέσει, και θεωρώ ότι η στάση των ιατρικών συλλόγων στο θέμα αυτό πρέπει να γίνει πιο εποικοδομητική. Η ορθή, κατά τα άλλα, προσπάθεια αντίδρασης στις πολιτικές υποβάθμισης της υγείας και της περίθαλψης των πολιτών και επαγγελματικής ισοπέδωσης των ιατρών, δεν πρέπει να είναι στείρα και ισοπεδωτική.