Η ελλαδική αντίληψη της Ευρώπης (No money, no honey)

To 1997 o Σωτήρης Γκορίτσας γύρισε το «Βαλκανιζατέρ», μια έξυπνη κωμωδία-ταινία δρόμου που γνώρισε μεγάλη εμπορική και καλλιτεχνική επιτυχία. Στην ταινία δύο τριανταπεντάρηδες φίλοι με οικονομικά προβλήματα ξεκινούν από μία επαρχιακή πόλη της Μακεδονίας με ένα παλιό αυτοκίνητο για να πραγματοποιήσουν ένα «μεγάλο κόλπο», που θα τους επέτρεπε να «πιάσουν την καλή». Το σχέδιο περιελάμβανε μετάβαση στη Βουλγαρία, όπου θα μετέτρεπαν ένα ποσό χρημάτων που είχαν συγκεντρώσει από δραχμές σε λέβα και ακολούθως στην Ελβετία, όπου θα μετατρέπονταν τα λέβα σε δολάρια και με κάποιο μαγικό και εν πολλοίς ακατανόητο τρόπο θα πολλαπλασίαζαν το αρχικό τους κεφάλαιο, ξεγελώντας ταυτόχρονα τους «καθυστερημένους βαλκάνιους» Βούλγαρους αλλά και τους «κουτόφραγκους» Ελβετούς τραπεζίτες. Όπως αντιλαμβάνεσθε, το σχέδιο της ελληνικής ατσιδοσύνης απέτυχε παταγωδώς, το ταξίδι όμως αυτό, ωφέλησε τους δύο φίλους ως σουρεαλιστική (είναι η αλήθεια) πορεία προς την αυτογνωσία αλλά και ως περαιτέρω σφυρηλάτηση της φιλίας τους. Η κορυφαία ίσως σκηνή της ταινίας εκτυλίσσεται στη Ζυρίχη, όπου, αφού εντοπίζουν τη συγκεκριμένη τράπεζα, όπου σύμφωνα με «ασφαλείς» πληροφορίες που είχαν, θα μπορούσαν να κάνουν την νομισματική ανταλλαγή με επωφελή γι’αυτούς ισοτιμία, αποφασίζουν να παρκάρουν τη σακαράκα τους ακριβώς έξω από το κτίριο της τράπεζας και πάνω στις γραμμές του τραμ. Σύντομα το τραμ έρχεται, ο οδηγός του αντιμετωπίζει, πιθανότατα για πρώτη φορά στην καριέρα του ένα παρκαρισμένο αυτοκίνητο να του κλείνει το δρόμο, δημιουργείται σύγχυση, ένας βλοσυρός τροχονόμος πλησιάζει να δει τι γίνεται και ο εξερχόμενος βιαστικά από την τράπεζα συμπατριώτης μας «επενδυτής» ζητά με ύφος ταλαιπωρημένης οικειότητας την κατανόηση του εμβρόντητου τροχονόμου με την ατάκα: «Μισό λεπτάκι, ρε φίλε», σε άπταιστα ελληνικά, με ταυτόχρονη επίδειξη των τελευταίων δύο φαλάγγων του δείκτη του.
Η σκηνή αυτή σκιαγραφεί, παρωδώντας εκπληκτικά, όλη την προβληματική που μπορεί να αναπτύξει κανείς για την αντίληψη των σχέσεων μας με την Ευρώπη.

Η δύναμη των λέξεων (μετά ενδεικτικού ετυμολογικού λεξικού ρητορικής κενολογίας)

«Λόγοισι πτερούνται; Υπό λόγων ο νους μετεωρίζεται επαίρεται τ' άνθρωπος».


Οι λόγοι δίνουν φτερά; Με τα λόγια ο νους υψώνεται και αναπτερώνεται ο άνθρωπος.

Αριστοφάνης, Όρνιθες, στ. 1446 


Βρήκα την παραπάνω μικρή ταινία ιδιαιτέρως συγκινητική και εξ' αυτού του λόγου πολύ αποτελεσματική στην μετάδοση του μηνύματος της. Ταυτόχρονα συνειδητοποίησα ότι αυτό από μόνο του συνιστά οξύμωρο: η ταινία (άρα η κινούμενη εικόνα, με τη συνοδεία όμορφης μουσικής εν προκειμένω) επιδιώκει και το επιτυγχάνει, να τονίσει και να αποδείξει την τεράστια δύναμη των λέξεων, του λόγου, η καταλυτική της όμως επιτυχία αναιρεί ίσως το μήνυμα της. Ένα βίντεο 1,5 λεπτού επιτυγχάνει, όσα θα χρειάζονταν εκατοντάδες λέξεις για να τεκμηριώσουν. Άρα μήπως όντως τελικά ζούμε στην εποχή της απόλυτης επικυριαρχίας της εικόνας επί του λόγου (ίσως και επί της λογικής); Μήπως περισσότερο δίκιο από τον Αριστοφάνη είχε ο Ηράκλειτος, που έλεγε «Οφθαλμοί των ώτων ακριβέστεροι μάρτυρες» ; Mπορεί και να είναι έτσι, αλλά αν ξαναδείτε το βιντεάκι πιο προσεκτικά, θα προσέξετε, ότι όλη σχεδόν η ισχύς του κρύβεται στην επιγραφή (στις λέξεις, τον λόγο) που έγραψε η κοπέλα στο χαρτόνι του τυφλού γέροντα (αυτό δεν περιμένατε να διαπιστώσετε όσο το παρακολουθούσατε;) Τα άλλα όλα ήταν σκηνοθεσία, έξυπνη βέβαια και ευρηματική, αλλά χωρίς τον λόγο θα έμενε εκκρεμής και άνευ νοηματοδότησης.

Το σύνδρομο της Στοκχόλμης Revisited

Πριν από 1,5 μήνα έγραψα ένα κείμενο με τίτλο "το σύνδρομο της Στοκχόλμης" με αφορμή δηλώσεις του αντιπροέδρου της κυβέρνησης περί της αγαθής τύχης της χώρας, που υπάρχει η τρόικα που μας συνδράμει και μας επιβλέπει, παρομοιάζοντας την κατάσταση μας, με αυτή των θυμάτων απαγωγών ή ομηρείας που αναπτύσσουν μια ιδιαίτερη-αλλόκοτη ψυχολογική σχέση εξάρτησης-ταύτισης και ανομολόγητης συμπάθειας-θαυμασμού προς τους θύτες της αιχμαλωσίας τους και από τους οποίους εξαρτώνται για την επιβίωση τους. Μία αναγνώστρια έκανε τότε την εξής παρατήρηση: "το εν λόγω σύνδρομο το εμφανίζει η κυβέρνηση και όχι ο λαός". Το σχόλιο ήταν λογικό. Άλλωστε, οι δηλώσεις που είχαν αποτελέσει αφορμή για το κείμενο-παραλληλισμό που είχα γράψει είχαν γίνει από κυβερνητικό αξιωματούχο. Υπό το κράτος και την επιρροή των εξωφρενικών γεγονότων που λαμβάνουν χώρα το τελευταίο ιστορικό δεκαήμερο, επανέρχομαι στο θέμα για να το επανεξετάσω, στερούμενος, πρέπει να ομολογήσω, της ψυχραιμίας και της νηφαλιότητας που επιδιώκω συνήθως στο γραπτό λόγο.