Το...πραγματικό πρόβλημα του Πινόκιο

Συμβαίνει συχνά να εστιάζει κανείς στο προφανές νόημα ή την προφανή ερμηνεία ενός μύθου, μιας δοξασίας ή και ενός γεγονότος ακόμη, και να παραβλέπει λιγότερο προφανή αν και δυνητικά εξίσου ή και περισσότερο σημαντικά συμπεράσματα που μπορούν να εξαχθούν από μία ενδελεχέστερη και εναργέστερη προσέγγιση του ιδίου μύθου δοξασίας ή γεγονότος. Η εκ των θεμελιωτών της επιστήμης της πολιτικής οικονομίας Susan Strange στο έργο της «H υποχώρηση του Κράτους» (Τhe retreat of State) προσεγγίζει τον μύθο του Πινόκιο με μια διαφορετική οπτική. Το πραγματικό λοιπόν πρόβλημα του Πινόκιο δεν ήταν ότι απεκαλύπτετο ψευδόμενος από την επιμήκυνση της μύτης του, δεν ήταν αυτή η -τρόπον τινά- κατάρα του: αυτό εν πολλοίς το κατάλαβε κάποια στιγμή και σταμάτησε τα ψέματα. Το πραγματικό πρόβλημα του μικρού Πινόκιο ξεκίνησε όταν με μαγικό τρόπο μεταμορφώθηκε από ξύλινη μαριονέτα σε μικρό παιδί. Όταν εξαφανίστηκαν τα σχοινάκια που προδιέγραφαν και καθόριζαν τις κινήσεις του, όταν εκλήθη να διαχειριστεί την ελευθερία του και να κάνει τις επιλογές του. Τότε οδηγήθηκε  από το ένα σφάλμα στο άλλο και νομοτελειακά (;) κατέληξε στη γαστέρα του κήτους.


   Στο σημείο αυτό θα παρακαλέσω τον αναγνώστη να μου συγχωρήσει τον -ελπίζω όχι ιδιαίτερα αυθαίρετο- παραλληλισμό της κατάστασης, στην οποία έχει περιέλθει η ελληνική κοινωνία μετά από δέκα έτη επίσημης κρίσης, τρία μνημόνια και το θεωρητικό τέλος αυτών, με το πρόβλημα του συμπαθούς Πινόκιο. Στις επόμενες αράδες θα προσπαθήσω να στηρίξω τον παραλληλισμό αυτό.

   Καταρχάς μεγάλο μέρος του «ελληνικού προβλήματος» σχετίζεται  αιτιοπαθογενετικά με την ελλιπή ή στρεβλή μας αυτογνωσία ως πολιτών, ως κοινωνίας, ως έθνους. Ένα ψευδόμενο, ελλιποβαρές, περιορισμένης συγκρότησης, φθηνά πολιτικάντικο πολιτικό σύστημα αλληλεπιδρούσε και αλληλοδιαφθείρετο επί δεκαετίες με ένα εθισμένο στον πελατειασμό, τον ανέξοδο συντεχνιασμό και τον πατερναλιστικό κρατισμό κοινωνικό σώμα. Τα μεταπολιτευτικά κέρδη της εμπέδωσης της κοινοβουλευτικής δημοκρατίας, της σταδιακής άμβλυνσης των διαφόρων μορφών εθνικού διχασμού και της διασφάλισης της ευρωπαϊκής προοπτικής της χώρας δεν στάθηκαν ικανά να αποτρέψουν την επιταχυνόμενη παραγωγική της αποδιάρθρωση, τη διολίσθηση της σε ένα κλίμα δάνειου και αστήρικτου ευδαιμονισμού, την επικράτηση ενός ρηχού και ανερμάτιστου λαιφστυλίστικου προτύπου βίου και τον εκφυλισμό σχεδόν κάθε εκδοχής της δημόσιας διοίκησης και λειτουργίας. Στην πραγματικότητα ζούσαμε σε μία ψευδαίσθηση: όσο η αγοραστική μας δύναμη ανέβαινε, τόσο οι πραγματικές μας παραγωγικές δυνατότητες μειώνονταν. Το ευρώ ως σκληρό νόμισμα, η μακροχρόνια περίοδος ειρήνης και δημοκρατικής ομαλότητας και η αίσθηση ευρωπαϊκής «κανονικότητας», υπό μία έννοια, επέτειναν την ψευδαίσθηση της νομοτελειακής και γραμμικής προόδου και ανάπτυξης.
Κοντολογίς, το πρόβλημα δεν ήταν ότι λέγαμε ψέματα στους άλλους,  όπως ο Πινόκιο (greek statistics), αλλά κυρίως ότι ψευδόμεθα στους εαυτούς μας.

   Το ξέσπασμα της χρηματο-οικονομικής κρίσης στις Η.Π.Α. το 2008 (με τις ολέθριες και εν πολλοίς ατιμώρητες πρακτικές των χρηματο-οικονομικών οίκων και των golden boys τους) πέρασε γρήγορα τον Ατλαντικό και χτύπησε πρώτα και πιο καίρια τον πιο αδύναμο -ήτοι τον ελληνικό- κρίκο της στρεβλά δομημένης και ασταθούς αλυσίδας της ευρωζώνης. Παντελώς απροετοίμαστη και ανήμπορη να αντιδράσει η έως τότε φενακιζόμενη «ισχυρή Ελλάς» με την «θωρακισμένη» οικονομία παρεδόθη σε ένα σπιράλ ανορθολογισμού, συνωμοσιολογίας, σύγχυσης, σπασμωδικών κοινωνικών αντιδράσεων και πολιτικού κατακερματισμού και ακρότητας. Η εκκωφαντική και εξακολουθητική διάψευση των ψευδαισθήσεων ελάχιστα οδήγησε σε αναστοχασμό και περίσκεψη, κατά μείζονα δε λόγο ενίσχυσε την τυφλή οργή και την επένδυση σε νέες ακόμη πιο ψευδεπίγραφες υποσχέσεις κίβδηλων ελπίδων, που με τη σειρά τους διαψεύσθηκαν ακόμη πιο παταγωδώς, τροφοδοτώντας ένα νέο κύκλο πιο υποδόριου αυτή την φορά μηδενισμού και ισοπεδωτισμού.

   Τουλάχιστον ο ...Πινόκιο κατάλαβε ότι δεν μπορεί να ψεύδεται..., ότι υπάρχουν επιπτώσεις.

   Η χώρα εξέρχεται από τον δεκαετή αυτόν κύκλο βαριά τραυματισμένη οικονομικά (απώλεια του ενός τετάρτου του εθνικού προϊόντος, θηριώδης ανεργία, μεταναστευτική αιμορραγία εγκεφάλων και παραγωγικών δυνατοτήτων έναντι της επιτυχίας περιορισμού των διδύμων ελλειμμάτων), κοινωνικά, θεσμικά και εσχάτως και γεωπολιτικά (για πρώτη ίσως φορά στην ιστορία της, εθνικό θέμα χρησιμοποιείται ανενδοίαστα σε άλλου τύπου διαπραγμάτευση-χρόνος εφαρμογής μείωσης συντάξεων). Ο τερματισμός της (φθηνής) χρηματοδότησής της από τους «θεσμούς» και τους ευρωπαίους εταίρους πλασάρεται ως «τέλος των μνημονίων», παρά τις νομοθετημένες και ανειλημμένες υποχρεώσεις τήρησης εξωπραγματικών (και απολύτως «αναπτυξιο-κτόνων») δημοσιονομικών πρωτογενών πλεονασμάτων έως το 2060, την υποθήκευση του συνόλου της δημόσιας περιουσίας επί εκατονταετία, και τις δυσβάσταχτες υποχρεώσεις, τόσο του δημοσίου, όσο και του ιδιωτικού χρέους (κόκκινα δάνεια). Εννοείται δε, πως η εποπτεία εφαρμογής των ανωτέρω θα παραμένει σφιχτή και αυστηρή και επί της ουσίας το κέντρο βάρους της μετατοπίζεται από τους «θεσμούς» στις όχι και τόσο ευεπίφορες σε «πολιτική διαπραγμάτευση» και πάντως απολύτως κωφεύουσες σε «νταούλια και ζουρνάδες» αγορές.

 Μπορεί λοιπόν τα σκοινάκια να μην έχουν κοπεί πλήρως, αλλά πια...Τζεπέτο δεν υπάρχει και ο Πινόκιο είναι ουσιαστικά μόνος και αντιμέτωπος με τα προβλήματα του και καλείται να κάνει απολύτως κρίσιμες επιλογές σχοινοβατώντας χωρίς δίχτυ ασφαλείας.

   Σε περιβάλλον κοινοβουλευτικής δημοκρατίας οι βασικές επιλογές για τους πολίτες γίνονται μπροστά στις κάλπες. Στο επόμενο δωδεκάμηνο θα στηθούν τουλάχιστον τρεις κάλπες (ευρωπαϊκές-αυτοδιοικητικές-εθνικές), ενδεχομένως και ταυτοχρόνως. Αν κάτι απέδειξε η καλοκαιρινή τραγωδία στο Μάτι (πέραν του αναίσχυντου κυβερνητικού κυνισμού και των ορίων που έχει η επικοινωνιακή διαχείριση συγκρουόμενη με την πραγματικότητα) είναι ότι οι επιλογές, όλες οι επιλογές έχουν αποτελέσματα και επιπτώσεις, ειδικά όταν γίνονται με ελαφρότητα. Η σύγκριση των επιλογών που έκαναν οι δημότες Μαραθώνα-Νέας Μάκρης με αυτές των δημοτών Πικερμίου-Ραφήνας δίνουν το μέτρο των επιπτώσεων. Η αφελής βουλησιαρχία, η επιδερμική αναγνωρισιμότητα, ο ατεκμηρίωτος ψευδο-«οραματικός» λόγος, η κολακεία του λαού αποτελούν ασφαλή -αν όχι κραυγαλέα- τεκμήρια επερχόμενης αποτυχίας. Η χώρα χρειάζεται καθολική αλλαγή υποδείγματος, και μάλιστα άμεσα. Άλλως, θα σέρνεται επί δεκαετίες φθίνουσα στο έλος της στασιμο-χρεωκοπίας. Τούτο δεν μπορεί να γίνει αν οι πολίτες δεν συναισθανθούν την ευθύνη που έχουν έναντι των εαυτών τους και των επομένων γενεών.

   Και για να γυρίσω στον Πινόκιο, το αντίθετο του ψέματος δεν είναι το μη ψέμα, είναι η Α-λήθεια, η μη λήθη δηλαδή. Κι εκεί βρισκόταν το πραγματικό πρόβλημα του Πινόκιο: ξεκίνησε την ανθρώπινη πορεία του χωρίς μνήμες, χωρίς παραστάσεις, χωρίς προσλαμβάνουσες, χωρίς... τραύματα και γι αυτό δεν μπόρεσε να τα βγάλει πέρα.

Δεν μπορούμε πλέον να επικαλεστούμε τα ίδια ελαφρυντικά, ούτε τις ίδιες δικαιολογίες.
Και πραγματικά δεν θα έχει και καμία σημασία τι θα επικαλεστούμε εφεξής.
Μόνο τι θα κάνουμε...